Osoby

KLEJER Józef (7 X 1907 Baranowicze - 9 Xl 1973 Warszawa), aktor, dyrektor teatru. Był synem Józefa i Eleonory K., mężem -> Ireny Ładosiówny (ślub 13 IX 1939). W 1926 ukończył szkołę średnią i przez trzy lata studiował na wydz. humanistycz­nym Uniw. Stefana Batorego w Wilnie. Występował równocześnie w T. Reduta (sez. 1926/27-1928/29; grał m.in. Dziada w "Sędziach") i współpracował ze Sceną Robotniczą PPS. W 1929-32 należał do ze­społu T. Miejskiego w Bydgoszczy, w sez. 1933/34 T. Polskiego w Poznaniu, 1934-36 T. Pokucko-Podolskiego w Stanisławowie. W sez. 1937/38 pocz. reżyserował i grał w T. Miejskim w Sosnowcu, nast. w T. Ziemi Pomorskiej w Toruniu (do 1939). Tuż przed wybuchem II wojny świat. znalazł się w Lublinie i wystąpił w przedstawieniu inaug. no­wego sez. T. Lubelskiego ("Dlaczego zaraz trage­dia"). W czasie okupacji niem. na krótko zatrzymany jako zakładnik, pracował potem w lubelskiej ka­wiarni "U Aktorów". W lecie 1944 zorganizował T. Zrzeszenia Aktorskiego (prem. 12 VIII - "Mo­ralność pani Dulskiej") i był jego kier. do 28 X tego roku. Następnie po wcieleniu zespołu do T. Wojska Pol., brał udział z tym teatrem w objaz­dowych przedstawieniach "Wesela", po czym wrócił do Lublina i pracował w T. Miejskim do 1947. W 1947-73 występował w Warszawie: w 1947-49 w Miejskich T. Dramatycznych, 1949-51 w T. Naro­dowym, 1951-57 w T. Ateneum, od 1957 do końca życia w T. Ludowym, w którym 24 II 1967 ob­chodził jubileusz czterdziestolecia pracy. "Był akto­rem charakterystycznym o dużej skali. Nazywano go mistrzem epizodu i przeobrażeń. Celował w tworzeniu charakterystycznych typów. Dzięki suge­stywnej mimice i opanowanej do perfekcji sztuce charakteryzacji i transformacji, zaskakiwał niejed­nokrotnie wybornymi maskami i sylwetkami po­staci, które przedstawiał" (A. Nowak). W okresie lubelskim (1944-47) zagrał kilka dużych ról. Jego "Rejent Milczek - czarny i fioletowy, tajemniczy i kabalistyczny, wspaniały w swych podstępach i czających się ruchach uosabiał samego diabła Borutę, władcę zamczyska" ("Gazeta Lubelska" 1945 nr 247). O roli Kapsa ("Nadzieja" H. Heijermansa) pisano w rec.: "stworzona przez Klejera osobo­wość w każdym szczególe stroju i charakteryzacji przemyślana, opracowana w każdym ruchu i ukoś­nym spojrzeniu zza okularów - przywodzi na pamięć epizodyczne sylwetki, które swego czasu mistrz Kamiński przywoływał do życia z takim realizmem i sugestywną siłą" ("Gazeta Lubelska" 1946 nr 96). Rolę Botwela ("Maria Stuart" J. Sło­wackiego) zagrał "przede wszystkim gestem i grą twarzy ale i słowem" (S. Papierkowski); jako Agent ("Adwokat i róże") "osiągnął chyba najwyższy punkt swoich artystycznych dyspozycji" ("Życie Lubelskie" 1947 nr 48). Inne role K. to: Argan ("Chory z urojenia", 1948), Szambelan Kawaler­ski ("Ciotunia", 1949), Komisarz ("Zbiegowie", 1952), Cookie ("Południk 49", 1953), Hornblower ("Poje­dynek", 1954), Leśny Dziadek ("Zaczarowane koło", 1959), Minister ("Jonasz i Błazen", 1959), Alberigo ("Nauczyciel tańców", 1961), Jan Chrzciciel Żegota ("Sarmatyzm", 1965), Antoine ("Ucieczka z wielkich bulwarów", 1969). Bibl.: Almanach 1973/74; Formanowicz; Hist. filmu t. 3, 5; Jego siła (tu opinie A. Nowak, S. Papierkowskiego, cyt. z recenzji oraz il.); Simon: Reduta; Śmigielski: Reduta; Żywot: Dwadzieścia sezonów; Pam. Teatr 1963 z. 1-3 s. 359, 360; Życie Warsz. 1973 nr 221; Akta, ZASP; Programy, IS PAN. Ikon.: J. Żebrowski: K. jako Lambourde (Ich głowy), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1957 nr 15; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, ZASP Film.: 1956 - Warszawska Syrena (f.); 1965 - Głos ma prokurator (f); 1967 - Kontrybucja (f.); Fragm. kroniki film. z 1961, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TV Warszawa. Nagrania: Rola - Red. Dok. Inf. PR. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994