Osoby

TURSKI Zbigniew (21 VII 1908 Konstancin k. Warszawy - 6 I 1979 Warszawa), dyrygent, kierownik muz. teatru. Był synem Antoniego T. i Stanisławy z Rylów, mężem Haliny z Uniejewskich (ślub w 1944). Podawane daty dzienne urodzenia: 28 VII i 16 X są mylne. W 1937 ukończył teorię i kompozycję oraz dyrygenturę w Konserwatorium Warsz. i do 1939 pracował jako reżyser muz. w warsz. rozgłośni PR. Był znanym kompozytorem. W 1945 znalazł się na Wybrzeżu, był krótko naczelnikiem Wydz. Kultury i Sztuki Urzędu Woj. w Gdańsku i współzałożycielem Filharmonii Bałtyckiej, którą kierował przez rok. W 1946 przeniósł się do Warszawy. W 1947 pracował jako dyr. biura zarządu Związku Kompozytorów Polskich. W 1948-49 prowadził wykłady o muzyce w warsz. PWST, 1951-52 wykładał kompozycję w warsz. PWSM. W 1956 nawiązał współpracę z E. Axerem i od 1957 po ostatnie miesiące życia był kier. muz. T. Współczesnego w Warszawie. W 1959-60 był prezesem Związku Kompozytorów Polskich. Od 1949 współpracował z teatrami. Komponował muzykę dla scen Warszawy: T. Polskiego, Narodowego, Domu Wojska Pol., nast. Dramatycznego Ludowego i t. szkolnego w warsz. PWST, a przede wszystkim dla T. Współczesnego. Sporadycznie współpracował także z teatrami w Katowicach, Krakowie, Kielcach i Kaliszu. Był autorem muzyki do insc. L. Schillera: "Sułkowski" i "Jedyna droga" (1951), "Pociąg pancerny" (1952). Współpracował z wybitnymi reżyserami, m.in.: E. Axerem ("Muchy", "Music-hall", "Pieszo w powietrzu", "Potęga ciemności", "Rzecz listopadowa"); W. Horzycą ("Wyzwolenie"); L. Rene ("Krzesła"); Jerzym Kreczmarem ("Król umiera, czyli ceremonie", "Sonata widm", "Punkt przecięcia") i A. Strzeleckim (kabaret Kur, 1974). Za najciekaw­sze uznano jego kompozycje do przedstawień: "Kor­diana" (T. Narodowy, 1956) i "Kariery Artura Ui" (T. Współczesny, 1962), gdzie muzyka T. dawała przed­stawieniu, zdaniem W. Natansona "akcent pięknej ironii", zaś muzykę do "Kordiana" krytyk ten określił jako "oryginalną i gorącą, jak ton gwałtownego poematu, podniecającą i zaskakującą". Należał do najwyżej ocenianych kompozytorów mu­zyki teatr. w 1. pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Świetnie rozumiał prawa sceny i potrafił podpo­rządkować im cechy swego kompozytorskiego war­sztatu, wyobraźnię dźwiękową, inwencję w instrumentacji i umiejętność operowania zróżnicowanym brzmieniem. Wykorzystywał motywy ze znanych utworów (np. M.K. Ogińskiego i F. Chopina w "Wyzwoleniu", R. Wagnera w "Karierze Artura Ui"), z pieśni ludowych i kolęd, a poprzez deformację melodii czy harmonii nadawał im nowy, uchwytny dla widza sens. Swoje kompozytorskie propozycje doskonale dostosowywał do treści sztuki, woli re­żysera i charakteru scenografii, czyniąc je nie na­trętnym a wymownym elementem spektaklu. Był twórcą utworów scen.: opery "Rozmówki" do felietonów S. Grodzieńskiej (1966), baletów: "Wer­nisaż" (1961), "Tytania i osioł" (prem. 1967) i "Ndege ptak" (prem. 1961) oraz suity tańców rzeszowskich "Babie lato" dla Zespołu Pieśni i Tańca "Skolimów". Ponadto komponował muzykę do licznych słucho­wisk radiowych i filmów. Bibl.: Almanach 1978/79; Błaszczyk: Dyrygenci; Hist. filmu t. 4, 5; Jankowski, Misiorny; H. Januszewska, B. Schaffer: Leksykon kompozytorów XX wieku, Kraków 1965; Mała encyklopedia muzyki, Warszawa 1981; SMP; T. Współ­czesny w Warszawie; Turska: Almanach; Teatr 1956 nr 13 (W. Natanson), 1962 nr 5 (W. Natanson); Tyg. Powsz. 1979 nr 4; Życie Lit. 1979 nr 3; Życie Warsz. 1979 nr 7, 8 (il.), 10, 11; Akta, Związek Kompozytorów Pol. War­szawa; Programy, IS PAN. Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech. Film.: 1970 - Teatralna podróż (d.); Materiały film. Z 1948 i 1960, Arch. WFD. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994