Osoby

Trwa wczytywanie

Zbigniew Zapasiewicz

Nazywano go z atencją Mistrzem lub bardziej poufale – Zapasem. Oba te słowa wyrażały podziw i szacunek dla jego wybitnego dorobku oraz wirtuozowskich umiejętności, które były mocno zakorzenione w tradycji, lecz w wielu swoich przejawach okazywały się zaskakująco nowoczesne.

Urodzony i wykształcony w Warszawie, ze stolicą związał całe swoje życie. Pracował w Teatrze Współczesnym Erwina Axera, potem w Teatrze Dramatycznym (przez pewien czas nim kierował), także w Teatrze Powszechnym i Narodowym, gdzie powstały ostatnie jego role (m.in. w jednoaktówkach Becketta w reżyserii Antoniego Libery). Był aktorem najwybitniejszych polskich reżyserów: Jerzego Jarockiego, Erwina Axera, Ludwika René, także Konrada Swinarskiego i Macieja Prusa, a  zarazem kimś całkowicie osobnym, kto trwał niewzruszenie w swoich przekonaniach, wbrew panującym modom i tendencjom. Teatr uważał za dziedzinę wymagającą intelektualnego namysłu i żywiącą się konwencją, a nie za domenę nieskrępowanej wolności artysty, eksponującego w porywach natchnienia własne „ja”. Podobnie traktował aktorstwo – jako sztukę kompozycji i konstrukcji, absolutnie sprawdzalną i wymierną w swoich elementach, bo „na pierwszym miejscu jest jednak technika”. Wiązał aktorstwo z nieustannym trudem poszukiwania i komponowania formy jedynie właściwej, odpowiedniej dla przekazywanych emocji, „emocji wybranej, właściwej dla komunikatu, który chce się przekazać widzowi”, toteż nie znosił prywatności na scenie, nazywał ją ekshibicjonizmem.

W ostatnich latach życia chętnie wchodził w dyskusję z twórcami młodego pokolenia, broniąc aktorstwa jako kunsztu, sztuki wymagającej opanowania rozlicznych umiejętności. Długo i z powodzeniem grał role psychologiczne w repertuarze realistycznym (np. Czacki w Mądremu biada, Prozorow w Trzech siostrach), jednak w pierwszej połowie lat 70. okazało się, że jego aktorstwo się zmienia, zmierza ku konstruowaniu postaci-znaków. Laurenty w Na czworakach Różewicza (1972), Pijak w Gombrowiczowskim Ślubie (1974) były w tym procesie przemiany rolami przełomowymi. Potem przyszły inne role gombrowiczowskie: Książę Himalaj w Operetce (1980), Król w Iwonie, księżniczce Burgunda (1983), Król Ignacy ponownie w Ślubie (1991), Leon w adaptacji powieści Kosmos. Zapasiewicz był też wybitnym interpretatorem ról w repertuarze klasycznym, by wspomnieć legendarnego Księdza Marka w dramacie Słowackiego w reżyserii Krzysztofa Zaleskiego (1983), czy Wielkiego Księcia Konstantego w Nocy listopadowej Wyspiańskiego (1978) oraz role szekspirowskie: Hrabia Kent w Królu Learze z Holoubkiem (1977), tytułowy Lear w przedstawieniu Piotra Cieplaka (2001).

Osobny rozdział tworzą role komediowe Zapasiewicza, od klasycznych fredrowskich po zabawnego Kubusia Fatalistę wg Diderota, a także absurdalnego i groteskowego Macbetta Ionesco. Aktor nie stronił też od ról w tzw. repertuarze użytkowym (np. Sir w Garderobianym Harwooda) i farsowym; uważał, że aktor nie powinien poprzestawać na jednym typie ról czy repertuaru. Cenił sztukę transformacji jako prowokację wobec samego siebie i chętnie stosował charakteryzację; zmieniał się nie do poznania za pomocą odrzucanego dzisiaj arsenału chwytów i środków w rolach fredrowskich (Szambelan w Panu Jowialskim), molierowskich (telewizyjny Skąpiec), gogolowskich (Martwe dusze) i czechowowskich (33 omdlenia, Historie zakulisowe).

Ważne miejsce w jego twórczości zajmuje galeria portretów inteligenta: artystów, naukowców, adwokatów, ambasadorów, lekarzy i ludzi pióra; portretów wielowymiarowych, odzwierciedlających inteligenckie niepokoje i lęki, jak również całą gamę postaw wobec rzeczywistości – od heroizmu po małość ludzkich wyborów i poczynań. Zapasiewicz doskonale polskiego inteligenta rozpoznał i traktował go ze współczuciem, nawet sympatią, częściej jednak z ironią; komplikował motywy działania postaci oraz ich wybory moralne, które okazywały się wieloznaczne (młody naukowiec w filmie Za ścianą, 1971; docent w Barwach ochronnych Zanussiego, 1976; dziennikarz w Bez znieczulenia Andrzeja Wajdy, 1978). Te trzy kreacje w filmach głośnych i szeroko dyskutowanych w latach 70. uczyniły z Zapasiewicza jednego z najwybitniejszych aktorów polskiego kina (rolę wybitną stworzył też w filmie Zanussiego Życie jako śmiertelna choroba, przenoszona drogą płciową, 2000).

Pośród inteligentów zagranych przez Zapasiewicz w teatrze najważniejszy był Pan Cogito, postać Herbertowska, której poświęcił kilka monodramów (Pan Cogito szuka rady, Powrót pana Cogito w różnych realizacjach). Zapasiewicz – reprezentant legendarnego klanu Kreczmarów, artystów i nauczycieli – znalazł w Panu Cogito idealne wcielenie wzorca klasycznego polskiego inteligenta, który harmonizował z jego własnym życiem.

Ważną częścią biografii Zapasiewicza było nauczanie; w warszawskiej szkole teatralnej w 1959 roku rozpoczął pracę jako asystent, by przejść długą drogę od wykładowcy do profesora. We wspomnieniach i anegdotach, których studentom na zajęciach nie szczędził, powracał temat rzemiosła jako podstawy, trwałego fundamentu, bez którego nie da się w aktorstwie niczego zbudować. Oczywiście, jeśli ten zawód traktuje się poważnie; jako sposób życia, a nie gonitwę za tzw. sukcesem.

Ucząc głównie wiersza, w ostatnich latach wiersza romantycznego, słabo obecnego w repertuarach teatrów, Zapasiewicz przybliżał młodym tę literaturę: pokazywał współczesność postaci, ich egzystencjalne i głęboko ludzkie dramaty. Sięgał też do Kwiatów polskich Tuwima i liryki Zbigniewa Herberta. A „mówić wierszem” – jak tłumaczył – to nim żyć, oddychać; trzeba głęboko zanurzyć się w poetycki świat przedstawiony, by móc poddać go osobistej interpretacji.

Barbara Osterloff

Mówiona encyklopedia teatru polskiego

array(5) { ["current_page"]=> int(1) ["total_pages"]=> int(14) ["total_count"]=> int(248) ["number_of_photos"]=> int(682) ["photos"]=> array(18) { [0]=> array(2) { ["description"]=> string(207) "Dni Turbinych, Teatr Telewizji, prem. 15 listopada 1965. Na zdjęciu: Hańcza Władysław, Pietruski Ryszard, Zapasiewicz Zbigniew, Maciejewski Zygmunt, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/117009" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/135844.jpg" } [1]=> array(2) { ["description"]=> string(173) "Mąż przeznaczenia, Teatr Telewizji, prem. 18 stycznia 1965. Na zdjęciu: Zapasiewicz Zbigniew, Berger-Jankowska Ewa, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/117310" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/136160.jpg" } [2]=> array(2) { ["description"]=> string(187) "Mąż przeznaczenia, Teatr Telewizji, prem. 18 stycznia 1965. Na zdjęciu: Łotysz Józef, Kęstowicz Zygmunt, Zapasiewicz Zbigniew, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/117311" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/136161.jpg" } [3]=> array(2) { ["description"]=> string(193) "Mąż przeznaczenia, Teatr Telewizji, prem. 18 stycznia 1965. Na zdjęciu: Kęstowicz Zygmunt, Zapasiewicz Zbigniew, Berger-Jankowska Ewa, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/117312" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/136162.jpg" } [4]=> array(2) { ["description"]=> string(173) "Mąż przeznaczenia, Teatr Telewizji, prem. 18 stycznia 1965. Na zdjęciu: Berger-Jankowska Ewa, Zapasiewicz Zbigniew, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/117313" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/136163.jpg" } [5]=> array(2) { ["description"]=> string(148) "Ksiądz Marek, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 20 stycznia 1983. Na zdjęciu: Zapasiewicz Zbigniew, fot. Rytka Zygmunt, sygn. IT/T/88976" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/102302.jpg" } [6]=> array(2) { ["description"]=> string(205) "Ksiądz Marek, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 20 stycznia 1983. Na zdjęciu: Stroiński Krzysztof, Duryasz Wojciech, Zapasiewicz Zbigniew, Bukowski Janusz, fot. Rytka Zygmunt, sygn. IT/T/88983" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/102309.jpg" } [7]=> array(2) { ["description"]=> string(155) "Sceneria zimowa, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 1 marca 1969. Na zdjęciu: Zapasiewicz Zbigniew, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/131853" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/150831.jpg" } [8]=> array(2) { ["description"]=> string(232) "Sceneria zimowa, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 1 marca 1969. Na zdjęciu: Zapasiewicz Zbigniew, Milecki Mieczysław (1907-11-09), Zawadzka Magdalena, Wyszyński Stanisław, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/131859" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/150837.jpg" } [9]=> array(2) { ["description"]=> string(191) "Sceneria zimowa, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 1 marca 1969. Na zdjęciu: Kozak Jędrzej, Zawadzka Magdalena, Zapasiewicz Zbigniew, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/131860" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/150838.jpg" } [10]=> array(2) { ["description"]=> string(209) "Sceneria zimowa, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 1 marca 1969. Na zdjęciu: Zawadzka Magdalena, Milecki Mieczysław (1907-11-09), Zapasiewicz Zbigniew, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/131861" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/150839.jpg" } [11]=> array(2) { ["description"]=> string(173) "Sceneria zimowa, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 1 marca 1969. Na zdjęciu: Duryasz Wojciech, Zapasiewicz Zbigniew, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/131866" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/150844.jpg" } [12]=> array(2) { ["description"]=> string(175) "Sceneria zimowa, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 1 marca 1969. Na zdjęciu: Zawadzka Magdalena, Zapasiewicz Zbigniew, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/131870" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/150848.jpg" } [13]=> array(2) { ["description"]=> string(175) "Sceneria zimowa, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 1 marca 1969. Na zdjęciu: Zawadzka Magdalena, Zapasiewicz Zbigniew, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/131871" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/150849.jpg" } [14]=> array(2) { ["description"]=> string(175) "Sceneria zimowa, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 1 marca 1969. Na zdjęciu: Zapasiewicz Zbigniew, Zawadzka Magdalena, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/131875" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/150853.jpg" } [15]=> array(2) { ["description"]=> string(175) "Sceneria zimowa, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 1 marca 1969. Na zdjęciu: Zapasiewicz Zbigniew, Zawadzka Magdalena, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/131876" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/150854.jpg" } [16]=> array(2) { ["description"]=> string(174) "Sceneria zimowa, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 1 marca 1969. Na zdjęciu: Zapasiewicz Zbigniew, Gogolewski Ignacy, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/131878" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/150856.jpg" } [17]=> array(2) { ["description"]=> string(174) "Sceneria zimowa, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 1 marca 1969. Na zdjęciu: Zapasiewicz Zbigniew, Gogolewski Ignacy, fot. Myszkowski Franciszek, sygn. IT/T/131879" ["file_path"]=> string(58) "https://encyklopediateatru.pl/photos_repository/150857.jpg" } } }
682 zdjęć w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji