Osoby

KARBOWSKI Józef (25 X 1888 Kraków - 7 V 1956 Kraków), aktor, reżyser, dyr. teatru. Był synem Waw­rzyńca K. i Wiktorii z Ziębów, mężem aktorki Stanisławy K. Uczył się w Krakowie w gimn. filol., następnie w szkole dram. M. Przybyłowicza (14 IV 1907 brał udział w popisie szkoły). W Krakowie również działał w Akademickim Kole Miłośników Dramatu Klasycz­nego. 7 V 1907 debiutował w t. w Sosnowcu w roli starca Rabina Todrosa ("Meir Ezofowicz") i pozostał tu w zespole pod dyr. E. Majdrowicza przez trzy lata (zaczął tu także reżyserować). W sez. 1908/09 prowadził w Dąbrowie Górniczej "Kolo Dramatyczne Robotni­ków Kopalnianych". W sez. 1909/10 występował w Ka­liszu, następnie w zespole objazdowym Związku Artys­tów Dramatycznych w Małopolsce, w 1911 w T. Lu­dowym w Krakowie i w T. Nowym we Lwowie, w sez. 1911/12 i jesienią 1912 w T. Nowości w Krakowie, w 1912 i 1913 w T. Ludowym w Krakowie; następnie w Warszawie: w t. Miniatury (od maja 1913 do wiosny 1914), t. Wodewil (lato 1914), t. Współczesnym (1914-15; tu także reżyserował), t. Udziałowym (1915). W1915 jako poddany austr. Został ewakuowany w głąb Rosji. Do 1919 przebywał w Charkowie; był tu aktorem i re­żyserem T. Polskiego przy Domu Polskim (wystawił m.in. "Dziady" i "Kordiana"), pełnił też różne funkcje w innych pol. instytucjach. W 1919 powrócił do kraju. W sez. 1919/20 występował w T. na Pohulance w Wil­nie, w 1920-22 w T. Miejskim w Bydgoszczy. W 1922-25 (przez trzy sez.) był dyr. T. Miejskiego w Bydgoszczy (wystawiono wtedy m.in. "Dziady", "Beatryks Cenci", "Erosa i Psyche", "Wesele"). Od 1 IX do 1 XII 1925 był dyr. T. Polskiego w Katowicach. Następnie (do 1929) na­leżał do zespołu Reduty; był tu aktorem i reżyserem oraz brał udział w pracach kierownictwa. W 1929-31 występował w T. Polskim i T. Małym w Warszawie; od 1931 do wybuchu II wojny świat. pracował stale w T. im. Słowackiego w Krakowie - jako aktor, główny reżyser, a w 1932-35 także jako zastępca dyr. (J. Osterwy). 5 III 1938 obchodził w Krakowie jubi­leusz trzydziestolecia pracy scen. w roli Doktora ("W małym domku"). W czasie okupacji niem. podczas II wojny świat. był urzędnikiem Zarządu Miejskiego w Krakowie. Po wojnie kontynuował (do 1949) pracę na scenie krak.; pierwszym przedstawieniem, jakie tu reżyserował wówczas były "Damy i huzary" (8 III 1945). 15 1 1948 obchodził w T. im. Słowackiego jubi­leusz czterdziestolecia pracy artyst.; grał rolę Mecenasa ("Adwokat i róże"). W sez. 1949/50 występował w T. Dra­matycznych we Wrocławiu, w sez. 1950/51 gościnnie grał i reżyserował w T. Polskim w Poznaniu. Gościnnie reżyserował także w Częstochowie (T. Miejski, listopad i grudzień 1945), Rzeszowie (T. Ziemi Rzeszowskiej, sez. 1948/49), Poznaniu (T. Nowy, 1950). Od 1951 wrócił do T. im. Słowackiego w Krakowie i pozostał w tym zespole do końca życia. Występował i reżysero­wał także niekiedy na scenie Starego Teatru. Ostatnią jego pracą reżyserską było przedstawienie "W małym domku" (1955). Wg A. Grzymały-Siedleckiego "nic, co teatralne, nie było mu obce. Znał się praktycznie na każdej pracy, o ile dotyczyła sceny, bez względu na to, czy rzecz dotyczyła dyrektury, reżyserii, aktorstwa, czy technicz­nych warsztatów teatralnych". Miał dobre warunki zewnętrzne, "głos niski, prawie basowy, głęboki i dźwięczny", "oczy szare, niewielkie, lecz przenikliwe". Reprezentował "typ nowoczesnego aktora" o doskonale opanowanym rzemiośle aktorskim; w pracy scen. wy­różniał się bogactwem środków wyrazu i sugestywnością gry. Występował najczęściej w repertuarze poważnym, z upodobaniem grał "czarne charaktery". Do najle­pszych jego ról należały m.in. takie jak: Kreon ("Antygo­na"), role tyt. w "Judaszu z Kariothu" i "Kaliguli" K.H. Ros­tworowskiego, Franciszek Moor ("Zbójcy"), Rejent ("Zem­sta"), Jago ("Otello"), Doktor ("W małym domku"), Król ("Mazepa"), Fryderyk Wielki ("Wielki Fryderyk"), Bezsiemionow ("Mieszczanie"), Prokurator ("Wilki w nocy"), Smugoń ("Uciekła mi przepióreczka"), Fiedia ("Żywy trup"), Kringelein ("Ludzie w hotelu"), Sartorius ("Szczygli zaułek"), Ojciec Grandet ("Eugenia Grandet"), Profesor Sonnenbruch ("Niemcy"), Mickiewicz ("Noce narodowe"). Był też bardzo sprawnym, kulturalnym reżyserem "z po­czuciem przestrzeni scenicznej i świetnym na niej go­spodarowaniem, z okiem scenografa i dociekliwością namiętnego analityka tekstu" (A. Grzymała-Siedlecki). Duże zasługi położył także w czasie swej wieloletniej pracy pedag. w szkole dram. W. Siemaszkowej w Byd­goszczy, w Instytucie Reduty, w Państw. Szkole Dra­matycznej w Warszawie, na kursach J. Hryniewieckiej, w komisjach egzaminacyjnych ZASP dla reżyserów i aktorów, w Krakowie początkowo w Miejskiej Szkole Dramatycznej, a po II wojnie świat. w Państw. Wyższej Szkole Aktorskiej. Brał też czynny udział w pracach ZASP, później SPATiF. Od 1936 był zasłużonym członkiem ZASP, a po II wojnie świat. prezesem jego krak. oddziału. W 1955 otrzymał Państw. Nagrodę Artyst. II stopnia za całokształt pracy artystycznej. Bibl.: Almanach t. bydg. s. 7-10 (5 il.); Lorentowicz: T. Pol­ski; Łoza: Czy wiesz I; PSB XII (A. Woycicki; tu ikon.); Si­mon: Spis przedstawień Reduty; 75 lat T. Pol. w Poznaniu s. 448, 452-453; Sto lat Starego Teatru; Sobański: Teatr pol. na Śląsku (il.); Dz. pol. 1948 nr 17 (il.), 1957 nr 107; IKC 1938 nr 65 (il.); Prz. teatr, i kinematogr. 1922 nr 25 (il.); Listy z Teatru 1948 nr 19 (il.); Nowiny lit. 1948 nr 5 (il.); Scena pol. 1938 z. 2/3; Teatr 1956 nr 13 (A. Grzymała-Siedlecki; tu il.); Afisze, IS PAN; Akta SPATiF nr 699; Straus: Repertuar 1914-15. Ikon.: B. Bartel: K. jako Lorenzaccio (Lorenzaccio), olej, 1924 - MHKraków; K. Gajewski: K. jako Książę (Sen wujaszka), olej, 1938 - MHKraków; J. Kasarab: K. jako Książę (Sen wujaszka), olej, 1938 - MHKraków; T. Waśkowski: K. jako Jago (Otello), akw., rys., ok. 1947, K. jako Bezsiemionow (Mieszczanie), akw., rys., ok. 1947 oraz K. jako Pustelnik (Klątwa), akw., rys., ok. 1947 - MHKraków; H. Uziemblo: K. jako Król (Mazepa), akw., 1949-zb. rodziny aktora; J.M. Szancer: K. jako Rejent (Zemsta), rys., 1945 - zb. ro­dziny aktora; W. Bartoszewicz: K. jako Prof. Sonnenbruch (Niemcy), rys., 1950 oraz K. jako Mickiewicz (Noce narodo­we), rys., 1954 - MTWarszawa; M. Kilarski: Portret, rys.- Bibl. Ossol.; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa. Nagrania: Fragmenty ról (Eugenia Grandet, Zemsta, Mazepa, Mieszczanie) - Teatr PR. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973