Osoby

GALL Iwo Wiktor (1 kwietnia 1890 Kraków – 12 lutego 1959 Kraków)

scenograf, reżyser, dyrektor teatru

Był synem kompozytora Jana Galla i Marii z Wójcikiewiczów, mężem Róży Łuszczkiewicz, potem aktorki Haliny Gall. Ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, a następnie kontynuował studia w Berlinie i Wiedniu. Podczas I wojny światowej przebywał w Wiedniu i współpracował z tamtejszym Teatrem Polskim, przygotowując m.in. scenografię Hamleta i Sędziów. Potem mieszkał we Lwowie, w 1918 wrócił do Krakowa, gdzie 1921–22 współpracował z Teatrem im. Słowackiego projektując m.in. kostiumy do Strasznych dzieci i scenografię Horsztyńskiego.

W 1923–29 współpracował z Teatrem Reduta (najpierw w Warszawie, od 1925 w Wilnie). W okresie pracy w Reducie projektował nie tylko scenografię wielu przedstawień, ale także urządzenie wnętrza teatru, stroje robocze i czuwał nad całokształtem spraw plastycznych. Najważniejszymi osiągnięciami tego okresu były opracowania scenograficzne Wielkanocy i Księcia Niezłomnego pomysłowo przystosowane do zmiennych warunków, w jakich trzeba było występować podczas objazdów, a także ekspresjonistyczna scenografia Snu. Pierwszą jego samodzielną inscenizacją byli Sędziowie (1927).

W 1928–30 Gall współpracował ze Studiem Hebrajskim w Wilnie, z teatrem Jaskółka w Warszawie, a dorywczo z Teatrem Wołyńskim w Łucku. W 1930–32 pracował w warszawskim Teatrze Ateneum, gdzie przygotował m.in. scenografię Zemsty, w 1932 inscenizował w Teatrze im. Żeromskiego Tamtego. W tym okresie wyjeżdżał za granicę, m.in. do Wiednia, Pragi, Berlina, Drezna (1929) i Paryża (1931).

W 1932–35 był dyrektorem Teatru Kameralnego w Częstochowie, w sezonie 1935/36 kierował zorganizowanym przez siebie w Warszawie Stołecznym Teatrem Powszechnym (podległym TKKT), a w 1936–38 był dyrektorem Teatru im. Bogusławskiego w Kaliszu (w sezonie 1937/38 wraz z Marianem Lenkiem). W sezonie 1938/39 przebywał w Warszawie. Podczas II wojny światowej zorganizował w 1941 w Warszawie tajne studio dramatyczne, które istniało do wybuchu powstania (1 sierpnia 1944), a od kwietnia 1945 wznowiło działalność w Krakowie.

Od października 1946 Gall kierował Teatrem Wybrzeże, z którego uczynił bardzo żywotny ośrodek teatralny. Jego inscenizacja Homera i Orchidei (1946) wywołała zainteresowanie w całym kraju. Jak wam się podoba (1947), wystawione także w Warszawie na Konkursie Szekspirowskim, zaliczono do najciekawszych przedstawień konkursowych i wyróżniono dwiema nagrodami: zespołową i za inscenizację. Konstanty Puzyna wyżej jeszcze ocenił inscenizację Balladyny (1947): „to ze wszystkich przedstawień na terenie gdyńskim najpełniejszy wyraz poglądów i teorii Galla – poszukiwacza nowego teatru. Rozmaite koncepcje, chwyty, pomysły z jego teorii wyrosłe, zbiegają się w tym przedstawieniu w najbardziej harmonijną całość”. W obu inscenizacjach powszechnie podziwiano dekoracje, w zasadzie architektoniczne, nie pozbawione jednak walorów malarskich. Były to proste, wielopoziomowe konstrukcje złożone z nielicznych, symbolicznie potraktowanych elementów, co nawet w Balladynie umożliwiało płynność akcji bez zbędnych przerw (Gall nie używał kurtyny). W obu wypadkach inscenizator starał się skupić uwagę widza na grze aktorów, co krytyka z uznaniem podkreślała, chwaląc równocześnie Galla reżysera i pedagoga. (Cały zespół Teatru Wybrzeże składał się z wychowanków jego Studia). „Teatr Galla – napisał Jerzy Zawieyski – jest teatrem skupienia. Słowo przeżyte jest w nim elementem głównym”. Następnie Gall przeniósł się do Łodzi, gdzie od 1 września 1949 do 30 listopada 1952 kierował Teatrem im. Jaracza. W 1953–56 był scenografem i reżyserem Teatru Młodego Widza w Krakowie, a 1956–59 współpracował dorywczo z Teatrem im. Modrzejewskiej w Krakowie, Teatrem Polskim w Bielsku i innymi.

Swe poglądy na teatr, a w szczególności na zagadnienia architektury i plastyki scenicznej sformułował w książce Budowniczy tła scenicznego (Warszawa 1937, skrót w tomie Mój teatr, Kraków 1963), w której przedstawił m.in. projekt nowoczesnego budynku teatralnego nazwanego przez siebie Iteatrem, a także w pracy Scena białej ściany („Pamiętnik Teatralny” 1970 z. 4). Gall zajmował się też malarstwem sztalugowym.

Bibliografia

EdS IV; Kaszyński: Teatr łódz.; Strzelecki: Plastyka teatr.; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu; TE I; J. Zawieyski: Artysta teatru, wstęp do I. Gall: Mój teatr, Kraków 1963 (tu il.); Odrodzenie 1947 nr 49 (K. Puzyna); Pam. teatr. 1970 z. 4 (U. Aszyk; tu il.); Pomorze 1959 nr 16 (N. Gołębska); Teatr 1959 nr 6 (Z. Strzelecki); Tyg. powsz. 1959 nr 9 (J. Adamski).

Ikonografia

Fot. – MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Zachowano konwencję bibliograficzną i skróty używane w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

• Aszyk Urszula,  Iwo Gall – poszukiwania teatralne, Łódź 1978
• Gall Iwo, Pisma o teatrze, oprac. Urszula Aszyk, Wrocław 1993
• Iwo Gall – redutowiec, artysta teatru, pod red. Anny Wypych-Gawrońskiej, Elżbiety Wróbel, Joanny Warońskiej ; Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2014