Osoby

MŁODZIEJOWSKA Nuna, właśc. Maria Antonina M., zamężna Szczurkiewiczowa, pseud. Olchowska (11 listopada 1884 Żytomierz – 23 stycznia 1958 Poznań),

dyrektor teatru, aktorka, reżyser.

Była córką Leona Młodziejowskiego, ziemianina, i Walentyny z Niedzielskich, żoną Bolesława Szczurkiewicza. Kształciła się w Krakowie na Wyższych Kursach Żeńskich A. Baranieckiego. Gry aktorskiej uczyła się u Wandy Siemaszkowej w Krakowie, następnie w Klasie Dramatycznej przy Warszawskim Towarzystwie Muzycznym, pobierając nadto prywatne lekcje u Marii Przybyłko-Potockiej.

Debiutowała pod pseudonimem Olchowska 1 października 1903 w Teatrze Miejskim w Krakowie w roli Anieli (Śluby panieńskie) i została zaangażowana. W sezonie 1903/04 występowała w teatrze krakowskim, następnie odbyła dłuższą podróż po Francji, Szwajcarii i Niemczech. W sezonie 1904/05 występowała w Poznaniu, jesienią 1905 w objazdowym zespole Wandy Siemaszkowej, m.in. w Mińsku Litewskim.

Od 17 października 1906 (już pod własnym nazwiskiem) objęła dyrekcję stałego teatru polskiego w Wilnie (restytuowanego po przerwie trwającej od 1864) i prowadziła go przez cztery sezony (do 20 lutego 1910). 25 lipca 1908 w rodzinnej wsi Łuhinki pod Żytomierzem wyszła za mąż za aktora Bolesława Szczurkiewicza. W 1910–12 występowała w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie. Od 6 września 1912 do 30 kwietnia 1914 wraz z mężem kierowała Teatrem Polskim w Poznaniu.

Podczas I wojny światowej znalazła się w Rosji. W 1915 występowała w Teatrze Polskim w Moskwie, kierowanym przez jej męża, a w 1916–17 w Kijowie w Teatrze Studya, pod kierownictwem Stanisławy Wysockiej.

Po powrocie do Polski od 1918 występowała jako aktorka i reżyserowała w poznańskim Teatrze Polskim. Nie należąc oficjalnie do dyrekcji dopomagała też mężowi w kierowaniu teatrem poznańskim, nadto w 1920–25 prowadziła wydział dramatyczny przy Państwowym Konserwatorium Muzycznym, a 1927–30 Szkołę Dramatyczną przy Teatrach Miejskich w Poznaniu. Po śmierci męża (1932) występowała jeszcze przez pewien czas w Poznaniu, później, nie mając stałego engagement, występowała tylko gościnnie. Niekiedy reżyserowała, m.in. w Wilnie (1932, 1937) i w Toruniu (1937).

Okres II wojny światowej spędziła w Warszawie. W 1945 wróciła do T. Polskiego w Poznaniu. Występowała tu i jednocześnie (w 1946–48) prowadziła Studio Dramatyczne. W 1947 była przez kilka miesięcy (od marca) kierownikiem artystycznym Teatru Miejskiego w Gnieźnie, a w sezonie 1947/48 Teatru Małego w Szczecinie. W sezonie 1948/49 należała do zespołu Teatru Nowego w Poznaniu, od 1949 do połączonych zespołów Teatrów Polskiego i Nowego. 7 marca 1954 obchodziła w Teatrze Polskim jubileusz pięćdziesięciolecia pracy. W ostatnich latach choroba uniemożliwiła jej występy na scenie. Była członkiem zasłużonym ZASP.

Wysoka, zgrabna, o twarzy subtelnej i regularnych rysach, grała początkowo role amantek, jednak bez większego powodzenia. Wyżej ceniono wykonywane w późniejszych okresach role charakterystyczne, nacechowane z reguły dużą kulturą. Grała m.in. Amelię (Mazepa), Goplanę (Balladyna), Idalię (Fantazy), Marię (Warszawianka), Rachelę (Wesele), Infantkę (Cyd), Rollisonową (Dziady), Gertrudę (Hamlet), Beatrix (Siostra Beatrix), Panią Erlynne (Wachlarz lady Windermere), Raniewską (Wiśniowy sad), Bałtową (Fortepian), Pannę Wimmer (Matura), Panią Soerensen (Niemcy).

Najbardziej zasłużyła się na stanowiskach kierowniczych. W Wilnie, gdzie na swej dyrekcji straciła część majątku, stworzyła jeden z najambitniejszych teatrów polskich. Wystawiała tam m.in. Dziady, Wesele, Lillę Wenedę (z dekoracjami Ferdynanda Ruszczyca, którego zaprosiła do współpracy). W Poznaniu zreformowała z mężem teatr pogrążony w prowincjonalnej rutynie. Dzięki niej scena poznańska otrzymała nowoczesne oświetlenie i panoramiczny horyzont; miejsce starych kulis zajęły wówczas oryginalne kompozycje scenograficzne, m.in. projektu Józefa Mehoffera, Ferdynanda Ruszczyca, Stanisława Wyspiańskiego (w 1912 wystawiono Bolesława Śmiałego w dekoracjach skopiowanych z jego inscenizacji krakowskich). Dobry zespół liczący ogółem 120 osób wystawiał oprócz utworów dramatycznych operetki i opery. W repertuarze szczególny nacisk padł na utwory polskich autorów współczesnych, m.in. Adolfa Nowaczyńskiego, Stanisława Przybyszewskiego, Ludwika Hieronima Morstina, Karola Huberta Rostworowskiego, Tadeusza Rittnera. Od czasów tej dyrekcji teatr poznański zaczął się liczyć w ogólnopolskim życiu teatralnym.

Fragmenty wspomnień Młodziejowskiej ogłoszono w książce Poznańskie wspominki, Poznań 1960.

Bibliografia

Almanach, Lwów 1911 (il.); Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Koller: Gawędy (il.); Morozowicz-Szczepkowska: Z lotu ptaka s. 94–128; Poznańskie wspominki, Poznań 1960; Prace o literaturze i teatrze ofiarowane Z. Szweykowskiemu, Wrocław 1966 (M.K. Maciejewska); Romer-Ochenkowska (il.); 75 lat T. Pol. w Poznaniu s. 393–399, 407–415; Gaz. pozn. 1954 nr 55, 1958 nr 27; Glos wielk. 1954 nr 57, 1958 nr 23; Słowo 1937 nr 28 (W. Charkiewicz); Teatr 1954 nr 9 (J. Koller), 1958 nr 14 (Sz. Gąssowski; tu il.); Maciejewska: Teatr w Poznaniu; Afisze, IS PAN.

Ikonografia

K. Frycz: M. jako Bella (Eros i Psyche), autolit., 1904, Teka Melpomeny; W. Bartoszewicz: M. jako Pani Soerensen (Niemcy), rys., tusz, 1950 – MTWarszawa; Z. Szpingier: Portret, karyk., rys., repr. Salon Literacki, Poznań 1922 z. 1; Fot. w rolach – MTWarszawa, MHKraków.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.