Osoby

Aktorka, reżyser, dyrektor teatrów, pedagog

Nazwisko rodowe: Szymańska. W czasie I wojny światowej brała czynny udział w opatrywaniu rannych, jako aktywna członkini ruchu harcerskiego. W roku 1918, ukończywszy pensję Jadwigi Sikorskiej, rozpoczęła studia w Wyższej Szkole Ogrodniczej, uzyskując absolutorium w roku 1921.

Jeszcze w roku 1920 roku wstąpiła do Szkoły Dramatycznej prowadzonej przez Aleksandra Zelwerowicza, ale sytuacja materialna zmusiła ją do porzucenia nauki. Ukończyła kurs pedagogiczny i podjęła pracę jako nauczycielka przyrody w szkołach prywatnych. W 1925 roku Zelwerowicz przyjął ją na wydział dramatyczny do Konserwatorium i w 1927 uzyskała dyplom tej uczelni z wyróżnieniem.

W latach 1927–29 była aktorką w Placówce Żywego Słowa, kierowanej przez Janinę Górską i Mieczysława Szpakiewicza. Tam poznała przyszłego męża Tadeusza Byrskiego. W 1929 roku zadebiutowała jako reżyser inscenizując W noc lipcową Bolesława Gorczyńskiego. Zanim w roku 1933 znalazła się z mężem w Wilnie, była aktorką Teatru Polskiego w Rydze (1929–30), gdzie prowadziła także zespół pieśni i tańca łotewskiej Polonii, a następnie zorganizowała Teatr Szkolny na terenie województwa poznańskiego. W Wilnie, w latach 1933–37, prowadziła wspólnie z Mieczysławem Szpakiewiczem Studium Dramatyczne przy Teatrze na Pohulance, w którym kształcono aktorów, ale także instruktorów teatrów amatorskich i kierowników literackich. W okresie wileńskim współpracowała także, jako aktorka i reżyser, z rozgłośnią Polskiego Radia i prowadziła zajęcia z kultury żywego słowa w jednej ze szkół średnich. W 1937 roku, kiedy Tadeusz Byrski objął stanowisko głównego reżysera warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia, wrócili oboje do Warszawy.

W czasie II wojny światowej w mieszkaniu Ireny i Tadeusza Byrskich odbywało się czytanie sztuk teatralnych (Teatr Wyobraźni). Irena Byrska współpracowała także z organizacją pomocy więźniom na Pawiaku. W 1944 roku wyjechała z dziećmi z Warszawy do Stoczka Łukowskiego, gdzie pracowała jako kucharka na kolonii dziecięcej. Wkrótce dołączył do rodziny Tadeusz Byrski i wspólnie z kierowniczką Aleksandrą Majewską prowadzili kolonię. Zorganizowali wtedy teatr dziecięcy, przygotowując kilka spektakli. Dochód z biletów zasilił budżet kolonii.

Po krótkotrwałej próbie uruchomienia w 1946 roku Instytutu Teatralnego w Kazimierzu Dolnym, przez następne dwa lata Byrscy prowadzili Dom Dziecka w Sierakówku pod Kutnem. Stamtąd wrócili do Warszawy, gdzie Tadeusz podjął pracę w Polskim Radiu. W roku 1949 wyjechali do Opola. Tam Tadeusz Byrski objął kierownictwo artystyczne Sceny Opolskiej Teatrów Śląsko-Dąbrowskich, a Irena Byrska pracowała jako reżyser, aktorka i organizatorka wieczorów poetyckich.

Zanim w 1951 na rok objęli wspólnie kierownictwo artystyczne toruńskiego Teatru Ziemi Pomorskiej, Irena Byrska zaczęła współpracę, jako wykładowca, z warszawską Szkołą Teatralną z siedzibą w Łodzi (zajęcia z wiersza). W 1952 znaleźli się oboje w Radomiu, a po roku w Kielcach, gdzie do 1958 roku kierowali Teatrem im. Żeromskiego. W połowie lat pięćdziesiątych odmówiła przyjęcia stanowiska dziekana PWST w Łodzi i kierowania kursem dla reżyserów teatrów amatorskich.

W 1955 roku zorganizowała przy teatrze kieleckim trzyletnie Studio Teatralne, rozwiązane decyzją Ministerstwa Kultury i Sztuki w 1958. W sezonie 1958/59 była reżyserem w kierowanych przez męża Teatrach Dramatycznych w Poznaniu. Od 1962 roku pracowała w Teatrze im. Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim jako reżyser, a od 1963 jako dyrektor (do 1966). W 1967 przeszła na emeryturę, ale jeszcze do 1987 reżyserowała w wielu teatrach w Polsce.

W sierpniu roku 1980 była jednym ze współzałożycieli aktorskiej Solidarności na Wybrzeżu. Była także członkiem Komisji Kultury przy NSZZ Solidarność Regionu Mazowsze. W 1981 roku wystąpiła w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z żelaza. W stanie wojennym woziła paczki do obozów internowanych i jeździła na procesy polityczne.

Źródło: Tadeusz Byrski, W pogoni za teatrem, redakcja i noty biograficzne Iwona Arkuszewska, Dorota Buchwald, Monika Krawul, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2015

Bibliografia

• Byrski Tadeusz, Teatr – radio: wspomnienia, Warszawa 1976
• Teatr Byrskich: refleksje, dokumentym wspomnienia, wybór i opracowanie Małgorzata Iskra, Magdalena Rzepka, Kielce 1992
• Osiński Zbigniew, Nazywał nas bratnim teatrem... O przyjaźni artystycznej Ireny i Tadeusza Byrskich z Jerzym Grotowskim, Gdańsk 2005
• Byrski Tadeusz, W pogoni za teatrem, redakcja i noty biograficzne Iwona Arkuszewska, Dorota Buchwald, Monika Krawul, Warszawa 2015 [rozszerzona wersja wspomnień wydanych w 1976]

Mówiona encyklopedia teatru polskiego

Mówiona encyklopedia teatru polskiego

Dziedzictwo Byrskich [materiały wideo]