Osoby

KORONKIEWICZ Teofila, zamężna Twardowska (20 grudnia 1901 Lepel w guberni witebskiej, obecnie Białoruś – 23 września 1985 Otwock),

aktorka. 

Była córką Tomasza Koronkiewicza, właściciela ziemskiego, burmistrza Lepla, i Heleny z domu Agarek; żoną Adama Twardowskiego, prawnika. W 1915, deportowana z rodzicami w głąb Rosji, znalazła się w Penzie, gdzie chodziła do gimnazjum, a od 1918 do prywatnej szkoły dramatycznej, w której aktorstwa uczył ją M.A. Swietłowidow. Maturę zdała w 1919 w Piotrogrodzie. Po przyjeździe do Polski, w 1920 zamieszkała w Krakowie; pracowała jako higienistka szkolna, a wieczorami uczęszczała do Miejskiej Szkoły Dramatycznej, którą ukończyła w 1924. 

Zaangażowana do Teatru im. Słowackiego, grała tu w sezonach 1924/25–1926/27, a jesienią 1927 w Teatrze Polskim w Poznaniu. W 1928–30 nie występowała, wychowywała syna. W 1930–32 była aktorką poznańskiego Teatru Nowego i z jego zespołem występowała w lutym 1931 w Gdańsku. W sezonie 1932/33 grała w Teatrach Miejskich w Wilnie, a po powrocie do Poznania, w 1933/34 i 1934/35 znowu w Teatrze Polskim, w 1935/36 i 1936/37 ponownie w Teatrze Nowym, choć i wtedy występowała niekiedy w Teatrze Polskim. Brała udział w objazdach poznańskiego Teatru Narodowego pod kierownictwem Zbigniewa Szczerbowskiego, np. w 1935 oraz w sezonie 1937/38, kiedy odwiedziła z nim wiele miejscowości Wielkopolski, Pomorza, województw łódzkiego i warszawskiego, m in. Płock (październik i listopad 1937). W sezonie 1938/39 występowała w Teatrze Miejskim w Bydgoszczy i w jego zespole miała pozostać w 1939/40. Lata II wojny światowej i okupacji niemieckiej przeżyła w Klarysewie pod Warszawą. W lutym 1945 rozpoczęła w Konstancinie pracę z młodzieżą ze Związku Walki Młodych, założyła dla niej teatr amatorski, organizowała koncerty, odczyty. Potem stale występowała w Warszawie: w sezonach 1945/46–1948/49 w Miejskich Teatrach Dramatycznych, od 1949/50 do końca 1968 w Teatrze Powszechnym, a od stycznia 1969 w Teatrze Narodowym, w którym pozostała do 31 grudnia 1975, po czym przeszła na emeryturę. 

W Krakowie, od początku grała dużo, zwracając uwagę recenzentów, m.in. swym temperamentem scenicznym i czystą dykcją, a urok i wdzięk zjednywały jej sympatię widzów. Wystąpiła m.in. w rolach: Zenobii (Prawo pocałunku), Katii (Idiota) – 1924; Julii (Ludka), Małgorzaty (Wiele hałasu o nic), Tessie (Jutro pogoda), Angeliki (Codziennie o piątej), Amorozy (Gałganduch, czyli Trójka hultajska) – 1925; Hanki (Polityka i miłość), Marysi (Wesele), Mańki (Pan Damazy), Rosy (Książę Niezłomny) – 1926; Klary (Słomkowy kapelusz), Marii (Pastorałka Leona Schillera), Ireny (Uśmiech losu) – 1927. U boku grającego gościnnie w Krakowie w 1926 Aleksandra Moissiego, wystąpiła w rolach Saszy (Żywy trup) oraz Posłanki (Król Edyp; na życzenie gościa, zamieniono dla niej postać Posłańca), która „z wstrząsającą ekspresją opowiedziała o tragicznym losie Jokasty i Edypa”, zanotował recenzent „Naprzodu”. 

W Poznaniu dała się poznać jako

świetna aktorka o bogatej skali możliwości, niebywałej lekkości gry, zawsze utrzymanej w dobrym tonie, niezawodna

w komediach i farsach 

(Konstanty Troczyński).

Grała m.in.: w Teatrze Polskim – Paulinę (Pan Benet, 1927), Gobette (Pani prezesowa, 1932); tytułową Fanny, ponownie Marysię (Wesele) – 1933; Kamilę (Czwarty do brydża), Arletę (Arleta i zielone pudła) – 1934; Barbarę w dramacie Protest W. Bąka (prapremiera 19 lutego 1937). Duży sukces przyniosła jej zwłaszcza ta ostatnia rola, zdaniem Mariana Piechala,

zagrana niezwykle subtelnie, z rzadkim darem ekspresji dramatycznej,

także według Troczyńskiego, wykazała się w niej

wybitnym talentem liryczno-dramatycznym, bardzo subtelnie wczuła się w dramat bohaterki.

W Teatrze Nowym, pisała Ewa Guderian-Czaplińska,

zyskała status gwiazdy [...] pełna uroku, ciepła, dystynkcji,

o ciekawej urodzie, potrafiła swoim aktorstwem nadawać ton nawet słabym spektaklom. Miała wiele intuicji i wyczucia, gdy teatr porywał się na wystawienie wielkiego dramatu, potrafiła zagrać duże, główne role nawet wbrew ustalonym normom interpretacyjnym. 

Jako Katarzyna (Poskromienie złośnicy, 1935), podkreślił Troczyński, „nie próbowała rysować charakteru, pogłębiać postaci psychologicznie”, ale potraktowała ją niczym zbiór „fraz muzycznych”. Chwalił też niepospolity wdzięk, urok osobisty, artystyczny umiar, ujmującą prostotę i naturalność gry aktorki w wielu innych rolach, np.: Gerti (Trafika pani generałowej, 1935); Wandy (On i jego sobowtór), tytułowej Nauczycielki, Abigail (Szklanka wody), Wiktorii Bielochówny (Antychryst), Loli (Małżeństwo Loli), Ginette (Codziennie o 5-ej) – 1936. W objeździe z zespołem Szczerbowskiego grała tytułową rolę w Marii Stuart Słowackiego, zaś wcześniej, w Wilnie, np.: Halinę (Dzika pszczoła) i Fanny (Mariusz) – 1932; po tej ostatniej premierze w „Kurierze Krakowskim” napisano:

dawno nie widzieliśmy w teatrze wileńskim roli kobiecej zagranej tak świetnie, z taką siłą ekspresji;

Manuelę (Dziewczęta w mundurkach), Elżbietę (Czerwona limuzyna) – 1933 i ponownie Barbarę, gościnnie 2 sierpnia 1938. W Bydgoszczy, w sezonie 1938/39, zagrała z ogromnym powodzeniem rolę Françoise (Subretka) oraz Marię (W małym domku), Królową Annę (Szklanka wody), Monikę (Dlaczego zaraz tragedia). 

Z wielu ról powojennych na scenach warszawskich, do najlepszych zaliczano, m.in. Ślimakową (Placówka, 1945):

stworzyła pełną, pogłębioną psychologicznie postać wiejskiej kobiety – pisała Zofia Karczewska-Markiewicz – była to kreacja zwarta i przemyślana. Tchnie prawdą jako wyrachowana, szorstka w swojej dobroci gospodyni i wzrusza w scenie przysięgi,

Annę (Dwa teatry, 1947), w której

wykazała umiejętności i kulturę sceniczną 

(Edward Csató),

„koncertowo” zagraną Amandę (Szklana menażeria, 1947):

dała pełną, dobrze wystudiowaną kreację 

(J. Gembicki),

bogatą w akcenty, oscylującą na pograniczu farsy i dramatu 

(Jan Dobraczyński).

Jedynie Irena Krzywicka uznała ją za

o wiele za młodą i za ładną na tę rolę. Zamiast amerykańskiej Dulskiej, złowrogiej klempy, ujrzeliśmy pełną uroku, nieco za bardzo mizdrzącą się kobietę.

Była znakomitą Abby (Arszenik i stare koronki, 1957):

trafiła na właściwy akcent i wiodła przedstawienie w jakiś makabryczno-filuterny sposób, uprawdopodobniając poczciwość i nabożność zacnej cioci Abby 

(Jaszcz),

stwarzała z wdziękiem na zmianę, to pogodny beztroski nastrój w przytulnym mieszkanku, to znów grozę w jaskini trucicielek 

(T. Frey).

W roli Hrabiny-Rezydentki (Szachy, 1962) dała

postać pełną, głęboką – śmieszną figurę «czerwonej hrabiny» 

(Andrzej Jarecki),

unikała zbędnej wyrazistości

(Elżbieta Wysińska),

była najlepsza z dworu Hrabiego 

(Andrzej Władysław Kral).

Jedynym zarzutem było ponownie to, że „wyglądała za młodo i za pociągająco” (Karolina Beylin). Z pozostałych, warto wymienić: po raz kolejny, ulubioną rolę aktorki, Marysię (Wesele, 1946), Marię (Żabusia, 1947), Księżnę Karolinę (Archipelag Lenoir, 1948), Florę (Ciotunia, 1949), Julię (Cudzoziemczyzna, 1953), Rosalię (Filomena Marturano, 1956), Stratyllidę (Gromiwoja, 1959), Kliminę (Wesele, 1963), Harfiarkę (Wyzwolenie, 1966), Panią Grubach (Proces Kafki, 1972), Adelaidę Bruckner (Zabawa w koty, 1973). 

Miała doskonałe warunki zewnętrzne, ładne, regularne rysy twarzy, zgrabną, szczupłą sylwetkę i wdzięk, które do późnych lat zjednywały jej sympatię widzów. W 1958–79 grała w ponad 30. przedstawieniach Teatru TV (np. Marylę w Ani z Zielonego Wzgórza, Agnes Cronwell w Dniach zemsty), kilkunastu filmach (Kalosze szczęścia, Godzina pąsowej róży, Nie lubię poniedziałku) i kilku telewizyjnych serialach (Wakacje z duchami, Dyrektorzy).  

Bibliografia

Almanach 1985/86; Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku: Formanowicz; Csató: Interpretacje; Guderian-Czaplińska: Album teatralne (cyt.; il); Guderian-Czaplińska: Teatr. Arkadia (il.); Konarska-Pabiniak: Repertuar, Mościcki: Teatry 1944–45 (tu opinia Z. Karczewskiej-Markiewicz; il.); Poskuta-Włodek; Stokowa: Wyspiański; T. Nowy w Poznaniu 1923–73; T. Powszechny w Warszawie 1945–95 (il.); Troczyński: Pisma teatr.; Wajda-Woźniakowska: Repertuar 1918–26; Express Wiecz. 1947 nr 218, 1962 nr 30 (K. Beylin); Film 1985 nr 43 (il ): Kur. Warsz. 1938 nr 238, 1939 nr 27, 74; Pam. Teatr. 1997 z. 1–4 s. 101; Prz. Kult. 1962 nr 11 (A.W. Kral); Robotnik 1947 nr 222 (I. Krzywicka); Scena i Widownia Warsz. 1948 nr 5 (il.);  Scena Pol. 1924 z. 4, 1925 z. 1, 2, 3; Słowo Powsz. 1947 nr 252; Stolica 1947 nr 32 (J. Dobraczyński); Sztandar Młodych 1961 nr 31 (A. Jarecki); Teatr 1937 nr 4, 11–12 (M. Piechal), 1938 nr 7, 1939 nr 4–5; Teatr 1959 nr 3 (il.), 24 (il.); Trybuna Ludu 1957 nr 142 (Jaszcz); Trybuna Maz. 1957 nr 141 (T. Frey; il.); Współczesność 1962 nr 8 (E. Wysińska); Życie Warsz. 1947 nr 218 (J. Gembicki); Afisze, IS PAN. Uniw. w Poznaniu; Akta (fot.), ZASP; Programy (np. „Ona” 1997; tu D. Poskuta-Włodek: Duchy przeszłości. Aleksander Moissi w Teatrze im. Słowackiego), T. im. Słowackiego Kraków; Programy (np. „Filomena Marturano”, T. Powszechny Warszawa 1956, tu sylwetka K., fragm. rec. z Naprzodu i Kur. Krak.; il.) i wycinki prasowe, IS PAN; Hernik Spalińska: Repertuar, Rymkiewicz: T. Powszechny; Spis ZASP 1949; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl; Inf. syna, Jerzego Twardowskiego. 

Ikonografia

J. Żebrowski: K. jako Hrabina Julia (Zrzędność i przekora), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1953 nr 63 i K. jako Dama w szlafroku (Ruchome piaski), karyk., rys., repr. Express Wiecz 1953 nr 112; Fot. – Bibl. Jagiell., Bibl. Nar., IS PAN, lTWarszawa, NAC. T. im. Słowackiego Kraków.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Teofila Koronkiewicz, zam. Twardowska (20 XII 1901 Lepel k. Witebska - 24 IX 1985 Otwock), aktorka. W l. 1918-20 przygotowywała się do zawodu aktorskiego w szkole dram. w Penzie, m. in. pod kier. Mikołaja Swietłowidowa, potem w Miejskiej Szkole Dramatycznej w Krakowie (ukończyła w 1924), gdzie następnie grała w T. im. Słowackiego (1925-27), w późniejszych l. w T. na Pohulance w Wilnie (sez. 1932/33), ale głównie związana była ze scenami poznańskimi: T. Nowym (sez. 1930/31, 1935/36, 1936/37 i gościnnie z zespołem tegoż w 1931 w Gdańsku), z T. Polskim (sez. 1933-35, 1936/37) i T. Narodowym (sez. 1937/38, a gościnnie z zespołem tego t. jeździła po woj. poznańskim, Pomorzu, woj. warszawskim i łódzkim, m. in. w Płocku). W sez. 1938/39 była zaangażowana w T. Polskim w Bydgoszczy, miała też tam pozostać w sez. 1939/40. Grała takie role, jak Rosa ("Książę Niezłomny" Słowackiego), Fanny ("Fanny" Pagnola), Panna ("Dziady" Mickiewicza), Marysia ("Wesele" Wyspiańskiego), Barbara ("Protest" Bąka). W czasie wojny pracowała w gospodarstwie w Klarysewie pod Warszawą, w 1945 organizowała ruch artystyczny młodzieży wiejskiej na terenie Konstancina, Jeziorny i Skolimowa. W okresie powojennym grała na scenach warsz.: w Miejskich T. Dramatycznych (1945-49), w T. Powszechnym (1949-68) i T. Narodowym (1 I 69 - 31 XII 75), m. in. Florę ("Ciotunia" Fredry), Julię ("Cudzoziemczyzna" Fredry), Kliminę ("Wesele" Wyspiańskiego), Panią Grubach ("Proces" Kafki), Matkę ("Głupiec i inni" Broszkiewicza), Hrabinę ("Szachy" Grochowiaka), Adelaidę ("Zabawa w koty" Örkeny'ego). 1 I 76 przeszła na emeryturę. Źródło: Almanach sceny polskiej 1985/86. Tom XXVII. Wydawnictwo Naukowe PWN - Warszawa 1993.