Osoby

NALBERCZAK Józef Mieczysław (9 I 1926 Warszawa — 18 XII 1992 Warszawa), aktor. Był synem Józefa Nalberczaka i Heleny z Laskowskich; mężem Aldony Antoniny Cacko (ślub 6 XI 1948 w Warszawie, rozwód 1955). Przed II wojną świat, występował (razem z Tadeuszem Janczarem) w szkolnym kółku dram. w Rembertowie. Podczas okupacji niem. pracował fizycznie i kontynuował naukę na tajnych kompletach gimn. w Warszawie. W 1944 został żołnierzem AK Rejonu „Dęby” w Rembertowie (pseud. „Sęp”), w tymże roku jako ochotnik zgłosił się do Wojska Pol., do 2 Dywizji Piechoty, gdzie występował w powołanym przy niej teatrze frontowym pod kier. J. Waldena. Z Wojskiem Pol. przeszedł szlak od Wisły do Berlina. Zdemobilizowany w 1946, został słuchaczem Miejskiej Szkoły Dram. pod dyr. J. Strachockiego w Warszawie. Uczący się z nim Z. Niewczas wspominał po latach: „wysoki, mocno zbudowany, o wypukłych kościach policzkowych i charakterystycznym profilu,mówił o sobie: «los mnie przeznaczył do grania roli Kościuszki))”. Już w sez. 1946/47 brał udział w przedstawieniach T. Dzieci Warszawy, np. jako Szklarz (Pan Tom buduje dom) i Rycerz Arnold (Kwiat ametystu). W lipcu 1947 zdał częściowy egzamin ZASP-u, uzyskując prawo współpracy i jesienią tego roku znalazł się w gronie uczniów szkoły przybyłych ze Strachockim do T. im. Jaracza w Olsztynie; zagrał Wieśniaka (Przyjaciel nadejdzie wieczorem). Przyjęty został w trakcie sez. 1947/48 na III rok Wydz. Aktorskiego warsz. PWST z siedzibą w Łodzi. Na scenie T. Wojska Pol. wystąpił 24 IV 1948 w roli Lodowika (Otello). W tymże roku ukończył studia i wrócił na stałe do Warszawy. W sez. 1948/49 i 1949/50 występował w T. Rozmaitości, m.in. w roli Wacława (Zemsta, 1948), w 1949 także w T. Dzieci Warszawy, w 1950/51-1953/54 w T. Nowej Warszawy, np. jako: Riabinin (Młodość ojców, 1952), Derwisz (Legenda o miłości, 1954). W 1953 wystąpił jako Janek na Scenie Kameralnej T. Polskiego w prem. Sprawiedliwych ludzi, a w sez. 1954/55 w T. Ludowym jako tyt. Marchołt R. Brandstaetera oraz Powiłaś (Pieją koguty), w którym to przedstawieniu zapamiętał go S. Marczak-Oborski. W sez. 1955/56 i 1956/57 był aktorem T. Młodej Warszawy, zagrał m.in. „wspaniałego, szlachetnego zabijakę” Dón Cezara de Bazan (1956), miał „szeroki gest, zawadiacki humor i temperament” (A. Boska); Skrzyneckiego (Warszawianka), Menelausa (Ifigenia A. Obeya) oraz Witusia (Skiz) — 1957. Po utworzeniu T. Klasycznego, w sez. 1957/58-1964/65 grał tu Petrucchia (Poskromienie złośnicy, 1957), „buchał temperamentem i rozsadzał scenę jako zakochany gołowąs Pieter” (W. Sadowy) w Popasie króla jegomości (1958), był zabawnym Piorunowiczem (Klub kawalerów, 1960), walecznym Robin Hoodem (1961) i Kapitanem Nutem (Żeglarz, 1961), którego zdaniem Z. Karczewskiej-Markiewicz „grał monotonnie, na jednej ponurej nucie”, choć wg B. Kaźmierczak była to „znakomita kreacja i duży sukces aktorski”. Kolejną ważną jego rolą był tyt. Samuel Zborowski J. Słowackiego (1963, nagroda na III Kaliskich Spotkaniach Teatr.). Pisał S. Hebanowski: „długo nie zapomnę Nalberczaka, który z kamiennym spokojem wygłaszał przed sądem swoją skargę. Brak emfazy, rygorystyczna oszczędność gestu, skupienie, siła wzroku, która biła z jego oczu kiedy rozchylił prawie wciąż przymknięte powieki, stworzyły z postaci Zborowskiego wielkiego adwersarza majestatycznego kanclerza”, również W. Natanson chwalił jego „niezwykle sugestywną wizję Samuela”. Zagrał wstrząsający epizod Osta (Róża) i groteskowego karierowicza Iwanowicza (Łaźnia) — 1964. W sez. 1965/66-1973/74 grał w T. Współczesnym, np.: Edka (Tango), Kurcza- jewa (Pamiętnik szubrawca) — 1965; Oskarżonego Starka (Dochodzenie, 1966), Wiktora (Irkucka historia, 1967), Andrzeja (Dwa teatry, 1968), Leona (Wielki człowiek do małych interesów, 1968), Jamesa (Zmierzch długiego dnia, 1972). W 1974/75-1982/83 występował w T. Polskim, gdzie recenzenci zwrócili uwagę na jego rolę Diergaczewa (Zeszłego lata w Czulimsku, 1975), „pełnego obrzydzenia do wszystkich i wszystkiego prócz szklanki wódki”, którą „jakby zaledwie naszkicował oszczędnymi gestami, z prostotą i maksymalną dyskrecją środków wyrazu” (I. Kellner), Balzaka (Wesele pana Balzaka, 1979), w której „wniósł na scenę dużo żywego komizmu, umiejętnie łącząc witalną rubaszność marzyciela i fantasty ze skłonnością do zadumy” (P. Konic), Croftsa (Profesja pani Warren, 1979), którego pokazał jako „kapitalną postać, pełen wdzięku portret rodzajowy, lekko karykaturalny, stworzony za pomocą środków prostych, delikatnych i skromnych” (J. Adamski).

Od sezonu 1983/84 był zaangażowany w Teatrze Narodowym i tu zagrał m.in.: Bartłomieja(Krakowiacy i Górale,1983), Rejenta(Zemsta, 1984), Teobalda(Sonata Belzebuba,1985), zaś po pożarze sceny i przeniesieniu się zespołu do Teatru na Woli, m.in. Bajkowa(Dziady,1987), Smirnowa(Rok 1935 i lata następne), Pierwszego Aktora(Sześć postaci szuka autora) – 1990. Dnia 4 X 1989 obchodził tu jubileusz 45-lecia pracy artystycznej. Po rozwiązaniu zespołu Teatru Narodowego 31 VIII 1990, pozostał do końca sezonu 1991/92 w Teatrze na Woli. W sezonie 1988/89 i 1989/90 występował gościnnie w roli Starego(Cyklop) Teatr Polski w Bielsku-Białej i Cieszynie. Zagrał około 30. ról w spektaklach Teatru TV, m.in.: Szewca(Czarująca szewcowa,1970), Grigora(Chryja,1972), Doktora(Letnicy,1977), tytułowego Smoka(1980), w 1948-89 wiele ról w filmach i telewizyjnych serialach, które choć najczęściej drugoplanowe przyniosły mu dużą popularność.

Aktorstwo Nalberczaka cechowała wyrazistość i prawda psychologiczna, a szeroka skala możliwości pozwalała mu odnaleźć się zarówno w rolach z dramatu romantycznego, jak i komedii mieszczańskiej czy w postaciach współczesnych. „Specjalizuje się w rysowaniu postaci mocnymi, zdecydowanymi kreskami, ale — dysponując bardzo bogatymi i różnorodnymi środkami aktorskiego warsztatu, umie gospodarować nimi nader oszczędnie i celnie. Jest osobowością bujną, aktorem, którego każde pojawienie się na scenie zaciekawia, ponieważ w obcowaniu z nim nigdy nie grozi nam wrażenie monotonii” (A. Boska).

Bibl.: J. Adamski: Teatr z bliska. Pamiętnik teatralny z lat 1971-1981, Warszawa 1985; Almanach 1992/93; Csató: Interpretacje; Krasiński: T. Polski 1939-2002 (il.); Linert: T. w Bielsku-Białej 1945-2000 s. 144,146, 244, 245 (il.); Małkowska: Teatr; Misiomy: Teatry Ziem Zachodnich; Mrozińska: T. wśród ruin (il.); Mrozińska: Trzy sezony; XV lat T. im. Jaracza na Warmii i Mazurach 1945-60; Sadowy (opinia Z. Karczewskiej-Markiewicz; il.); P. Śmiałowski: Tadeusz Janczar. Zawód: aktor, Warszawa 2007 (il.); T. Nowy 1949-84 (S. Marczak-Oborski); T. Współczesny w Warszawie; Warsz. szkoła teatr.; Ekran 1962 nr 83 (B. Kaźmierczak; il.); Gaz. Wyb. 1992 nr 300, Pam. Teatr. 2010 z. 3-4 s. 209 (B. Osterlofl), 210 (il.); Rzeczpospolita 1992 nr 298 (il.); Teatr 1957 nr 7 (W. Natanson; il.), 1963 nr 2 (S. Hebanowski, W. Natanson; il.), 1968 nr 17 (A.W. Kral), 1975 nr 13 (I. Kellner), 1979 nr 21 (P. Konic; il.); Teatr i Film 1958 nr 1 (il.); Trybuna Ludu 1974 nr 307 (A. Boska; il.), 1989 nr 29 (il.); Trybuna Rob. 1975 nr 62 (wywiad z N.; il.); Życie Warsz. 1992 nr 301-304; Programy i wycinki prasowe, IS PAN; Akt ślubu nr YII/1413/1948 i zgonu nr VI/3632/1992, Arch. USC Warszawa; Akta (fot.), ZASP; Almanach 1944-59; www.filmpolski.pl

Ikon.: J. Żebrowski: N. jako Don Cezar de Bazan, karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1956 nr 34; K. Ferster: Portret, karyk., rys., repr. Szpilki 1970 nr 46; J. Łupina: Portret, karyk., rys., inf. folder: Janusz Łupina, wystawa karykatury portretowej, Galeria Sztuki DWP Warszawa, 1978; E. Mańczak: Portret, karyk., rys., tusz, piórko, pędzel, karton 1984 – MKWarszawa; Fot. - Bibl. Nar.,IS PAN, ITWarszawa,NAC

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego t.III Wydawca: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk Warszawa 2016