Osoby

FIDLER Edmund (20 kwietnia 1907 Warszawa – 21 września 1999 Warszawa),

aktor. 

Był synem Aleksandra Fidlera i Julianny z Poręckich; mężem aktorki-lalkarki Haliny Fidler z Góralczyków (ślub 28 września 1935 Warszawa). W 1928 ukończył Szkołę Handlową Zgromadzenia Kupców w Warszawie i przez dwa lata pracował jako urzędnik. Niemal całe zawodowe życie związany był ze scenami Warszawy. 

W 1930 został przyjęty w charakterze adepta do Teatrum Ateneum, gdzie debiutował 13 listopada tego roku małą rolą Freda (Ulica) i pod kierunkiem Henryka Szletyńskiego przygotowywał się do egzaminu aktorskiego. Egzamin przed komisją Związku Artystów Scen Polskich zdał latem 1931 i został zaangażowany do Ateneum już jako pełnoprawny aktor. W sezonach 1931/32 i 1932/33 występował tu w niewielkich rolach, np. jako: Doktor Ventrelin (Szkoła obłudy), Perlman (Murzyn warszawski), Karol (Bunt w domu poprawczym), Dezerter (Kapitan z Koepenick), Fiedia (Dziwak), a także Joas (Sędziowie). W sezonie 1933/34 był aktorem Teatru Nowa Komedia, gdzie zagrał Kolasińskiego (Rodzina) i jednego z urzędników (Płaszcz); w 1934/35 grał w Teatrze Kameralnym, np. Doktora Balsa (Mistrz). W lipcu 1935 brał udział w uroczystym wieczorze Trzy wieki dworu polskiego, wystawionym z okazji jubileuszu Stefana Jaracza w Teatrze Wielkim. W sezonie 1935/36 należał do zespołu Teatru Miejskiego w Łodzi i wystąpił m.in. w rolach: Trania (Poskromienie złośnicy), Chochlika (Balladyna).

Wrócił do Warszawy i w sezonach 1936/37–1938/39 grał w Stołecznym Teatrze Powszechnym. Jego role z tego okresu to: Ciekocki (Uciekła mi przepióreczka), Kuba i Widmo (Wesele), Motyliński (Klub kawalerów), Fludrybus, Fiutyński i Puncz (Gałganduch, czyli Trójka hultajska), Skapen (Szelmostwa Skapena, według Boya „swobodny i miły”). W listopadzie 1936 wystąpił w programie Mira i satyra w Teatrze 13 Rzędów, a w marcu 1938 w Damie od Maksyma w Teatrze Letnim. W 1936–39 współpracował z teatrem dziecięcym prowadzonym przez Henryka Małkowskiego w Warszawie. 

Po wybuchu II wojny światowej mieszkał w Warszawie; w czasie okupacji pracował jako robotnik przy remontach domów, a od stycznia 1943 do wybuchu powstania był urzędnikiem w Elektrowni Miejskiej. Po upadku powstania został wywieziony do Niemiec, do obozu w Bochum. Wrócił w listopadzie 1945 i od razu zaangażował się do Teatru Wojska Polskiego w Łodzi, w którym pozostał do końca sezonu 1945/46; na jego filialnej scenie w Teatrze Powszechnym Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego zagrał rolę Flądry (Mariusz).

Później występował w Warszawie. W sezonach 1946/47 i 1947/48 w Miejskich Teatrach Dramatycznych zagrał m.in. Kapelana (Damy i huzary), Maciusia (Zaczarowane koło), Kaleba (Świerszcz za kominem); w sezonie 1947/48 wystąpił także w Studio Teatrze Milicji Obywatelskiej w roli Lea Hubbarda (Lisie gniazdo). Od 1 września 1948 do 30 czerwca 1953 występował w Teatrze Nowym, jako: Korbaczio (Oszust oszukany), Trissotyn (Uczone białogłowy), Dudka i Tyzbe (Sen nocy letniej). Od 1 lipca 1953 do przejścia na emeryturę w 1978 był aktorem Teatru Współczesnego (w 1954–57 także Teatru Narodowego, w czasie fuzji obu scen). 

W zespole Teatru Współczesnego był jednym z tych znakomitych aktorów dalszego planu, którzy wraz z głównymi bohaterami decydowali o wysokim poziomie niemal każdego przedstawienia. Był aktorem o dobrym warsztacie, wywodzącym się z tradycji polskiego realizmu, niezawodnym tak zwanym charakterystycznym, ale przeważnie niedocenianym, mimo że krytycy jego niewielkie role określali jako „znakomite”, „świetne”, „doskonałe”. 

Wystąpił m.in. jako: Bajew (Śmierć Pazuchina, 1955), Margrabia de Vargas (Mistrz Zakonu Santiago, 1957), Profesor Willard (Nasze miasto, 1957), Pastor Kimball (Opera za trzy grosze, 1958), Doktor filozofii (Biedermann i podpalacze, 1959), Kornel Hackl (Pośredniczka matrymonialna, 1959; według Marty Piwińskiej „subtelnie wycieniował wszystkie niuanse między lekką groteską, a pełnym poezji sentymentalizmem”), Mousquet (Knock, czyli Triumf medycyny, 1960), Ojciec Rondo (Historia fryzjera Vasco, 1961), Pogromca (Androkles i lew, 1964), Onufry (Ścieżka zbawienia, 1964), Grigorij (Pamiętnik szubrawca, 1965; jak zauważyła Z. Radecka „maleńka rola służącego w opracowaniu Fidlera podniesiona została do rangi arcydzieła postaci trzecioplanowych”), Autor (Dwa teatry, 1968; „tak drobny, ograniczony zaledwie do kilku monosylabowych bąknięć epizod aktorski, jak scenka milczącego Autora z fajką – stał się w wykonaniu Edmunda Fidlera prawdziwym majstersztykiem. Cóż za rozkoszny pastisz i – jakże trafiony!” – pisała Leonia Jabłonkówna), Telembecki (Wielki człowiek do małych interesów, 1968), Apolinary Plejtus (Matka Witkacego, 1970), Swat (Potęga ciemności, 1971), Sprzedawca lemoniady i Chory I (Macbett, 1972), Stary posługacz (Lir Edwarda Bonda, 1974), Borys Simeonow Piszczyk (Wiśniowy sad, 1976), Ksiądz (Kordian, 1977). 

W 1981–83 występował gościnnie w Teatrze Kwadrat jako: Michał (Rodzina), Paralityk (Polowanie na lisa), w 1984–86 w Teatrze na Woli (np. Dada w Wielkim Jerrym), w 1987–89 znów w Teatrze Kwadrat (Ernest w Farsie na trzy sypialnie, Pan Maillot w Panienkach madame Tiny). Od 1955 do 1988 zagrał w kilkudziesięciu spektaklach Teatru TV, m.in.: Tardiveau (Słomkowy kapelusz), Ojca (Kuglarze), Hoppego (Niemcy), Ralstona (Cały dzień bez kłamstwa), Lafeu (Wszystko dobre, co się dobrze kończy), M’Comasa (Nigdy nic nie wiadomo), O’Hary’ego (Arszenik i stare koronki). Występował bardzo często w Polskim Radiu w teatrze radiowym, w audycjach dla dzieci. 

Bibliografia

Almanach 1999/2000; Adwentowicz; E. Axer: Czwarte ćwiczenia pamięci, Kraków 2003; Boy: Pisma t. 24–26, 28; Czterdzieści lat T. Współczesnego w Warszawie; Dziewoński: W życiu; Krasiński: Teatr Jaracza; Krasiński: Warsz. sceny; Małkowski: Moje wspomnienia; Marczak-Oborski: Teatr 1918–39; T. przy ul. Cegielnianej; T. Współczesny w Warszawie; Wierzyński: Wrażenia; Wroczyński: Pół wieku s. 271; Express Wiecz. 1959 nr 219; Gaz. Wyb. 1999 nr 227, 235; Kur. Warsz. 1934 nr 327, 1935 nr 15, 114, 169, 177, 1936 nr 306, 1938 nr 63; Scena i Widownia Warsz. 1948 nr 5 (il.); Sztandar Młodych 1959 nr 228 (M. Piwińska); Teatr 1968 nr 20 (L. Jabłonkówna); Tyg. Demokratyczny 1965 nr 49 (Z. Radecka); Akt ślubu nr 311, Księga małżeństw z 1934–35, Arch. parafii Świętego Krzyża Warszawa; Akta (fot.), ZASP; Garlicka: Życie teatr. przedmieść; Programy, IS PAN; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

Fot – IS PAN, ITWarszawa, NAC, T. Współczesny Warszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.