Osoby

GNIATKOWSKI Józef (2 lutego 1904 Ksawera koło Będzina – 18 maja 1995 Białystok),

scenograf. 

Był synem Jana Gniatkowskiego i Anny z Rogoszów. Maturę zdał w 1924 w Seminarium Nauczycielskim Męskim w Sosnowcu, następnie kształcił się w Warszawie: w 1928–29 był słuchaczem Wyższych Kursów Pedagogicznych dla Nauczycieli Rysunku, a w 1935 ukończył Akademię Sztuk Pięknych; studiował tu malarstwo pod kierunkiem Tadeusza Pruszkowskiego, uczył się także grafiki u Leona Wyczółkowskiego i sztuki użytkowej u Wojciecha Jastrzębowskiego. 

Później mieszkał na Białostocczyźnie; w 1935–39 był nauczycielem rysunku w szkole powszechnej i gimnazjum w Sokółce, a od 1946 w Liceum Sztuk Plastycznych w Białymstoku. W 1946–56 zaangażowany był na etacie scenografa w Teatrze im. Węgierki; opracował ponad 50 spektakli z różnorodnego repertuaru, takich jak: Maria Stuart Słowackiego, Damy i huzary – 1946; Uczeń diabła, Żabusia, Ptak – 1947; Artyści, Harry Smith odkrywa Amerykę – 1948; Wassa Żeleznowa, Wiosna w Norwegii – 1949; Maszeńka, Pieją koguty – 1950; Pociąg do Marsylii (1952), Sprawa rodzinna (1953); Domek z kart, Ruchome piaski, Młodość ojców – 1954; Maturzyści, Późna miłość – 1955; Emilia Galotti, Szelmostwa Skapena – 1956. W 1949 w Teatrze im. Jaracza w Olsztynie zaprojektował dekorację do Wassy Żeleznowej. 

W opinii J. Hermanowicza, Gniatkowski miał „dwa sposoby traktowania sceny”.

Pierwszy – architektoniczny, scena zostaje zabudowana makietą wnętrza wraz z wyposażeniem, traktowanym naturalistycznie bądź bardziej skrótowo, umownie.

Drugi, „abstrakcyjny”, polegał na wprowadzeniu elementów umownych, symbolizujących jedynie realia epoki, w której przebiega akcja utworu. Rzeczywistość  zasugerowana takimi akcentami miała kształtować się dopiero w wyobraźni widza. 

W 1985 w Biurze Wystaw Artystycznych w Białymstoku odbyła się wystawa jego projektów scenograficznych z lat 1946–56. Od 1945 był członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków, w 1946–56 kilkakrotnie prezesem Oddziału w Białymstoku; brał udział we wszystkich wystawach organizowanych przez to stowarzyszenie. Malował najczęściej pejzaże, wykonał wiele prac litograficznych, akwafort, drzeworytów, zaprojektował oryginalny neon (w stylistyce lat 60. XX wieku) na elewacji salonu meblowego w Białymstoku. Przygotowywał też oprawę plastyczną uroczystości państwowych. 

Bibliografia

Cały świat gra komedię; Piwocki: Historia ASP w Warszawie; Katalog: Scenografia Józefa Gniatkowskiego 1946–1956 w Teatrze Dramatycznym im. A. Węgierki w Białymstoku, 1985 (J. Hermanowicz; il.); Gaz. Współcz. 1985 nr 172; Akta, Oddział ZPAP-u Białystok; Materiały, Red. SAP i Pracownia Dokumentacji Plastyki Współczesnej, IS PAN; Almanach 1944–59.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.