Osoby

KONIECZKA Hieronim, pseudonim Włodzimierz Huron (29 marca 1920 Bydgoszcz – 27 grudnia 1994 Bydgoszcz),

aktor, reżyser. 

Był synem właścicieli restauracji Bronisława Konieczki i Katarzyny z Klosków; wieloletnim towarzyszem życia aktorki Wandy Kucińskiej (1919–2006). Wychował się i uczył w Bydgoszczy, najpierw w Gimnazjum Klasycznym, potem w Szkole Przysposobienia Kupieckiego, którą ukończył w 1936 i do wybuchu II wojny światowej był sprzedawcą w Bydgoskim Domu Towarowym braci Mateckich. W czasie okupacji niemieckiej pracował jako pomocnik kreślarski w Urzędzie Ziemskim. Tuż przed końcem wojny, został wywieziony pod Elbląg, potem pod Grudziądz, na przymusowe roboty przy kopaniu rowów przeciwlotniczych. Po powrocie do Bydgoszczy, 6 kwietnia 1945 wstąpił do nowo powstałej przy bydgoskim teatrze, Szkoły Dramatycznej. Na scenie Teatru Polskiego, jako słuchacz szkoły, grał epizody (wtedy na krótko przyjął pseudonim Włodzimierz Huron, pod którym w sezonie 1945/46 występował np. w Roxy). W 1946 w Łodzi zdał eksternistyczny egzamin aktorski i otrzymał prawo angażowania się w teatrach, ale pełne uprawnienia uzyskał w 1948 w Poznaniu. 

Pracował kolejno: w Teatrze Polskim (potem Miejskim) w Bydgoszczy (sezony 1946/47 i 1947/48), Teatrze Ziemi Pomorskiej w Toruniu (1948/49), w zespole  bydgoskim w Teatrach Ziemi Pomorskiej (1949/50–1960/61; od 1960 w Teatrze Polskim w Bydgoszczy), Teatrach Dramatycznych w Poznaniu (1961/62), Bałtyckim Teatrze Dramatycznym w Koszalinie (1962/63), Teatrach Dramatycznych w Szczecinie (1963/64–1968/69), Teatrze im. Horzycy w Toruniu (1969/70–1975/76) i znowu w Teatrze Polskim w Bydgoszczy, od 1 września 1976 do 1 stycznia 1991, kiedy przeszedł na emeryturę; grał tu jeszcze gościnnie do końca sezonu 1992/93. 

Był inicjatorem wielu przedsięwzięć artystycznych. W Bydgoszczy w 1956 prowadził prace reżyserskie z solistami i chórzystami Studia Operowego. Z jego inicjatywy, w 1957 przy Teatrze Polskim powstała Scena Studyjna Związku Artystów Scen Polskich; kierował nią i reżyserował tu m.in. w 1958 Przy drzwiach zamkniętych, a w 1959 W małym dworku (grał Dyapanazego), jedną z pierwszych powojennych inscenizacji Stanisława Ignacego Witkiewicza, którego twórczość bardzo cenił (spektakl pokazano też, poza konkursem, na II Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu w 1960). Brał udział w czytanych spektaklach Teatru Propozycji (był jednym z jego inicjatorów), np. w 1956 jako Kreon (Antygona Anouilha). W Koszalinie, przy Bałtyckim Teatrze Dramatycznym powołał w 1963 Scenę Prób. W Szczecinie, w latach 60., z ramienia oddziału szczecińskiego SPATiF-ZASP-u, którego był współzałożycielem, opiekował się scenami Teatru 13 Muz i Teatru Krypta. Po powrocie do Bydgoszczy, w 1977–81 przy Klubie Międzynarodowej Prasy i Książki prowadził ambitną Scenę Klubową, gdzie reżyserował najczęściej sztuki współczesnych polskich pisarzy (były to spektakle czytane), m.in. Kwadrofonię Ireneusza Iredyńskiego, Cesarza według Ryszarda Kapuścińskiego, Jaskinię filozofów, Przed sklepem jubilera. 

Reżyserował w teatrach, w których był na etacie aktora; były to takie przedstawienia, jak: w Bydgoszczy Uczeń czarnoksiężnika; w Koszalinie Dwoje na huśtawce (1962, z Janem Maciejowskim), W małym dworku i Karol (1963); w Szczecinie Przychodzę opowiedzieć według inscenizacji Erwina Axera (1965); w Toruniu Matka Stanisława Ignacego Witkiewicza (1971; rola Cielęciewicza), Lato Rittnera (1972), Sonata Belzebuba (1973), Świadkowie, albo Nasza mała stabilizacja (1974), Łomot (1976) i ostatnie w Bydgoszczy: Oni (1980, na Scenie Studyjnej; grał Gamracego Vigora), Antygona (1982; rola Tyrezjasza).  

Grał bardzo dużo i w różnorodnym repertuarze. Debiutował w czasach, gdy niewielki zespół aktorski przygotowywał w sezonie kilkanaście premier, często więc aktorzy obsadzani byli niezgodnie ze swym wiekiem i warunkami, np. Konieczka jako młody człowiek grał Szambelana (Głupi Jakub, 1954; podobno sportretował w tej roli Adama Grzymałę-Siedleckiego), czy Brzostowieckiego (Rekin i Syrena, 1956). Wyróżniał go głos – tenorowy, ale nienośny, pokryty wyraźnym matem, z upływem czasu brzmiący jednostajnie, czasem nużąco. W roli dawał pierwszeństwo precyzyjnie analizowanemu tekstowi. Często występował w rolach rezonerów i gdy tylko tekst na to pozwalał, posługiwał się ironią, dystansem (czasem zbyt jaskrawo), np. jako: Dziennikarz (Wesele, 1958), Lamberto Laudusi (Tak jest, jak się wam wydaje, 1958), tytułowi bohaterowie w sztukach: Don Juan Tenorio (1957), Becket, czyli honor Boga (1961), Don Juan, czyli Umiłowanie geometrii (1962) oraz Doktor (W małym domku, 1964), Tobiasz (Chwiejna równowaga, 1968), Hrabia Wacław (Mąż i żona, 1971), Daum (Panna Maliczewska, 1972), Papież (Kordian, 1979), Szambelan (Iwona, księżniczka Burgunda, 1984). 

Rola Becketa została nagrodzona na III Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu, choć opinie o niej były podzielone, np. według Jerzego Niesiobędzkiego

czytelnie i czysto eksponował wszystkie racje motywujące postępowanie Becketa,

według Stefana Polanicy

nie było w nim – jako prymasie Anglii – wewnętrznej siły

i świętości, którą fascynował współczesnych,

a według Andrzeja Jareckiego był „jednostajny i płytki”. W wielu, zwłaszcza późniejszych, rolach ujmował prostotą, ciepłem, wzruszał, np. jako „marzyciel” Protasow (Dzieci słońca, 1965), Ignacy Rzecki (Pan Wokulski, 1967), Poleżajew (Niespokojna starość, 1970), Joe Keller (Wszyscy moi synowie, 1971). Protasow według Michała Misiornego był

jedną z najlepszych ról tego inteligentnego i myślącego aktora. Rysunek postaci jest jasny, wyraźny i bogaty zarazem, choć dla stworzenia go użył Konieczka środków prostych i naturalnych;

według B. Kurowskiego była to postać „żywa i barwna”, „piękna i zarazem tragiczna”. 

Wśród innych jego ról warto wymienić takie, jak: Wilhelm du Barry (Wesele pani du Barry, 1958), Szatan, Doktor, Nieznajomy, Strach (Kordian, 1963), Lenin (Wiosna 21, 1967), Hieronim (Czerwona magia, 1972), Rapsod (Bolesław Śmiały, 1977), Doktor Stockman (Wróg ludu, premiera 25 stycznia 1981; w spektaklu nawiązującym do aktualnych wydarzeń politycznych, Konieczka uosabiał człowieka bezkompromisowego, prawego, mającego odwagę głoszenia własnych poglądów), Jankiel (Pan Tadeusz, 1985; wyposażył tę postać w „wiele niekłamanej emocji, czyniąc ją młodą duchem, przykuwającą uwagę, a przy tym wielce charakterystyczną w rysunku zewnętrznym”, pisała Krystyna Starczak-Kozłowska), Graverend (Słońce krąży wokół ziemi, 1985), Pan Straus (Palacz zwłok, 1986; wyróżnienie na XXVIII Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu tego roku), Stary Aktor (Wyzwolenie, 1990). 

W dniu 22 listopada 1980 obchodził jubileusz 35-lecia pracy artystycznej, a 3 maja 1986, z Wandą Rucińską, jubileusz 40-lecia, wystąpił wtedy w roli Rodiona Mikołajewicza (Staromodna komedia), a Rucińska w roli Lidii Wasiliewny, jego scenicznej partnerki. 

Współpracował z wieloma rozgłośniami Polskiego Radia, szczególnie długo w Bydgoszczy; tu także był animatorem i uczestnikiem Tygodni Kultury Chrześcijańskiej. W ich ramach, w 1984–88 w bydgoskich kościołach, reżyserował i występował w spektaklach teatru podziemnego, takich, jak: Według Mateusza (misterium pasyjne według św. Mateusza), Jonasz według Romana Brandstaettera, Msza na Ołtarzu świata według Pierre’a Teilharda de Chardin, Habemus papam. X lat pontyfikatu Jana Pawła II; zagrał w Dziadach (jedyny spektakl 31 października 1985 w kościele św. Wincentego á Paulo). Był laureatem nagród publiczności i wyróżnień artystycznych, m.in. w 1971 i 1972 Złotej Maski, w corocznym plebiscycie „Dziennika Wieczornego” w 1980 Bydgoskiej Rozgłośni Polskiego Radia i „Bydgoskiego Informatora Kulturalnego”, a także wielu nagród za zasługi dla miasta i województwa bydgoskiego. 

Przyjaznym nastawieniem do ludzi i gotowością niesienia pomocy, zjednywał sobie powszechną sympatię.

Był człowiekiem charyzmatycznym. Nie lubił rozgłosu, próżnej sławy. Służył ludziom w trudnych latach tym, czym potrafił najlepiej – słowem, które było otuchą i drogą. Był też Konieczka wielkim przyjacielem młodzieży teatralnej,

pisał Józef Herold w „Gazecie Regionalnej”. Z inicjatywy tego dziennika, od 1995, wyróżniającej się aktorce lub aktorowi Teatru Polskiego w Bydgoszczy, którzy nie ukończyli 35. roku życia przyznawana jest każdego roku nagroda im. Hieronima Konieczki, a 28 czerwca 2000, temu teatrowi nadano jego imię. Tabl. 24 wol. 2. 

Bibliografia

Almanach 1994/95; Almanach sceny bydg. 1920–90 (Z. Pietrzak: Aktorzy bardzo bydgoscy; il.); Bechczyc-Rudnicka: Uchylanie masek s. 74; Bydg. leksykon teatr. (il.); XX lat Bałtyckiego T. Dramatycznego; Kal. Bydg. na rok 1988; Kurowski: Dni; J. Niesiobędzki: Rozmowy istotne, Gdańsk 1983; A. Nowak; Hieronim Konieczka – aktor i człowiek, Bydgoszcz 2001 (il.); Sośnicki: 40 lat; Sośnicki: Z sezonu (il.); 60 lat sceny pol. w Toruniu (il.); Teatr drugiego obiegu; Weber Z dziejów opery w Bydgoszczy; Dz. Wiecz. 1961 nr 49 (J. Niesiobędzki); Fakty 1980 nr 28 (il.), 1985 nr 21 (K. Starczak-Kozłowska), 1988 nr 12 (il.); Gaz. Pom. 1960 nr 294 (il.), 1970 nr 26 (il.), 1976 nr 222 (il.), 1991 nr 220 (il.); Gaz. Pozn. 1962 nr 90; Gaz. Wyb. (Gaz. Regionalna) 1994 nr 302 (J. Herold; il.), 1995 nr 268; Głos Kosz. 1962 nr 228 (il.); Głos Szcz. 1964 nr 75 (il.), 1965 nr 64 (M. Misiorny); Nowości. Dziennik Toruński 1970 nr 74 (il.); Sł. Powsz. 1961 nr 59 (S. Polanica); Sztandar Młodych 1961 nr 55 (A. Jarecki); Akta (fot.), ZASP; Programy (m.in. „Smok”, Toruń 1973 i „Staromodna komedia”, Bydgoszcz 1986; il.) i wycinki prasowe, IS PAN; Dokumenty K. w Urzędzie Miejskim w Bydgoszczy; Almanach 1944–59. 

Ikonografia

E. Hejdak, cztery portrety; 1/K. jako Błazen (Wieczór Trzech Króli), karyk. zbiorowa, tusz, repr. Ilustr. Kur. Pol. 1953 nr 3, 2/K. jako Porębski (Ruchome piaski), karyk., rys., repr. Ilustr. Kur. Pol. 1953 nr 86, 3/ K. jako Praed (Profesja pani Warren), rys., repr. Gaz. Pom. 1954 nr 55 i 4/ K. jako Wurm (Intryga i miłość), karyk., rys., repr. Ilustr. Kur. Pol. 1954 nr 88; Fot. – IS PAN, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.