Osoby

Ur. 9 marca 1947, Zielona Góra, zm. 23 stycznia 2019, Warszawa

Aktor, reżyser teatralny i operowy.

Jako jedyny reżyser na świecie zrealizował wszystkie dzieła sceniczne Wolfganga Amadeusza Mozarta i Claudia Monteverdiego. Jest to bez wątpienia opus magnum w dorobku Ryszarda Peryta, choć sięgał także po opery innych kompozytorów oraz utwory oratoryjne.

Reżyserią operową Peryt począł się zajmować na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego wieku, mając już pewne doświadczenie zawodowe: aktorskie (absolwent Wydziału Aktorskiego Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, 1970) i reżyserskie (absolwent Wydziału Reżyserii tej samej uczelni, 1979). Ważnym etapem w jego artystycznym rozwoju była praca w Puławskim Studio Teatralnym (1970-1973), które założył wspólnie z Małgorzatą Dziewulską i wychowankami warszawskiej szkoły teatralnej; w pracy z aktorem kierowano się tutaj ideami Jerzego Grotowskiego, realizowano ambitny repertuar (m.in. Słowacki, Cervantes) i próbowano dotrzeć do nowych grup widzów. W latach 1976-1979 Peryt był aktorem Teatru Współczesnego w Warszawie za dyrekcji Erwina Axera, potem reżyserem Teatru Narodowego za dyrekcji Adama Hanuszkiewicza, gdzie zrealizował m.in. Benefis Czechowa, Romea i Julię Shakespeare’a, a także Teatru Ateneum (tu przygotował Operę za trzy grosze Brechta).

Jego pierwszym znaczącym dokonaniem na scenie muzycznej stała się polska prapremiera Joanny d’Arc na stosie Arthura Honeggera w Teatrze Wielkim im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu (1979). Na tej samej scenie zrealizował następnie inscenizacje zaliczane do najwybitniejszych osiągnięć polskiej reżyserii operowej: Ognistego anioła Sergiusza Prokofjewa, Śmierć w Wenecji Benjamina Brittena, Czarną maskę Krzysztofa Pendereckiego, a także inscenizacje Requiem Giuseppe Verdiego (światowa prapremiera sceniczna) i Stabat Mater Karola Szymanowskiego. Wielkie sukcesy poznańskie otworzyły mu drogę do współpracy z innymi scenami operowymi i muzycznymi w Polsce: w Gdyni (Widma Stanisława Moniuszki, Teatr Muzyczny), Łodzi (Lo sposo deluso Mozarta – światowa prapremiera, Cyrulik sewilski Gioacchino Rossiniego, Mefistofeles Arrigo Boito), Gdańsku i Bydgoszczy (Nabucco Verdiego, Opera Bałtycka i Opera Nova), Warszawie (Mazepa Piotra Czajkowskiego i Quo vadis Feliksa Nowowiejskiego, Teatr Wielki).

W roku 1996 Kazimierz Dejmek, ówczesny minister kultury i sztuki, powołał go na stanowisko dyrektora artystycznego Opery Narodowej; rok później artysta złożył jednak dymisję. Pracował potem przede wszystkim w Warszawskiej Operze Kameralnej pod dyrekcją Stefana Sutkowskiego, gdzie wspólnie ze scenografem Andrzejem Sadowskim realizował głównie opery barokowe (związany był z WOK w latach 1986-2004).

Dziełem o wyjątkowym rezonansie i znaczeniu okazał się cykl 26 utworów scenicznych W.A.Mozarta, podjęty dla uczczenia dwusetnej rocznicy śmierci kompozytora, prawdziwy ewenement w dziejach opery. Peryt wielokrotnie reżyserował także poza granicami kraju, zwłaszcza dzieła Mozarta, m.in. Czarodziejski flet, Cosi fan tutte – w Austrii, Niemczech, Hiszpanii, Holandii, Norwegii, Szwajcarii, Włoszech, Francji, Szwecji, Danii, Egipcie, Turcji, Libanie, Japonii, Emiratach Arabskich. Reżyserował również dzieła Verdiego, m.in. Bal maskowy, Trubadur – w Korei Płn., Hiszpanii, Niemczech, Anglii.

Ma w swoim dorobku zagraniczne wystawienia Mesjasza Haendla: z sir Yehudi Menuhinem na Wszechświatowym Festiwalu Kolumba (1994), dla Accademia Nazionale di Santa Cecilia w Rzymie, Bayreuth Festival oraz EXPO Festival w Sewilli. Do najbardziej prestiżowych zagranicznych realizacji należały także The rape of Lucrecia Brittena w Belgradzie, Romeo i Julia Berlioza dla Teatro la Fenice w Wenecji (1997). Niejednokrotnie Peryt inscenizował dzieła nieoperowe, jak np.Vespro della Beata Vergine Monteverdiego, Symfonia Tysiąclecia Mahlera (zwana również Symfonią Tysiąca lub VIII Symfonią).

Swoją koncepcję teatru tworzonego z muzyki i odwołującego się do sacrum oraz do metafizyki, a także ideę „wcielania partytury” sformułował Peryt w książce Opera uboga (wydana w 2014 roku). Zawarł w niej także swoje artystyczne credo: 

«teatr partytury» jest «operą ubogą» nie tylko w sensie estetycznym, czyli umiaru środków, ale bardziej jeszcze jako sztuka, w której melos służy logosowi, a jej celem jest towarzyszenie człowiekowi w drodze do jego ostatecznego przeznaczenia: życia wiecznego «u-Boga».

Książka ta powstała jako dysertacja i obroniona została w przewodzie doktorskim przeprowadzonym w Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza, zakończonym uzyskaniem stopnia doktora sztuki teatru. Peryt jest wykładowcą tej uczelni, a także inicjatorem powstania Instytutu Opery, w którym sprawuje pieczę nad projektami muzycznymi mającymi integrować studentów trzech warszawskich artystycznych szkół wyższych, obok AT także Akademii Sztuk Pięknych i Uniwersytetu Muzycznego im. Fryderyka Chopina (m.in. Widma Moniuszki, Eneasz i Dydona Purcella, Gwałt na Lukrecji Brittena). W roku 2013 w Teatrze Polskim w Warszawie Peryt zrealizował przedstawienie Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego w formie oratorium, w którym perfekcyjnie mówiony wiersz Kochanowskiego potraktowany został jak partytura muzyczna; organiczny element tego spektaklu stanowiły fortepianowe improwizacje wybitnego jazzmana Włodka Pawlika.

Od 1 sierpnia 2017 Peryt pełnił obowiązki dyrektora nowo założonej Polskiej Opery Królewskiej z siedzibą w Teatrze Stanisławowskim w Starej Oranżerii w Łazienkach, rok później został powołany na czteroletnią kadencję dyrektora tej instytucji. Na inaugurację wystawił tu Dziady – Widma Mickiewicza / Moniuszki.

W setną rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę, 11 listopada 2018 roku, w bazylice św. Krzyża w Warszawie odbyła się prapremiera „opery ubogiej” Quem queritis, ze scenariuszem (opartym na polskiej poezji religijnej XVI i XVII wieku oraz fragmentach Biblii w przekładzie ks. Jakuba Wujka) w reżyserii Ryszarda Peryta i w opracowaniu muzycznym Jacka Urbaniaka.

Od grudnia 2011 roku Ryszard Peryt był oblatem Zgromadzenia Redemptorystów.

Barbara Osterloff (2016) / red. (2019)