Osoby

ur. 30 lipca 1928, Krzczonów k. Lublina – zm. 24 kwietnia 2010, Warszawa

Aktor teatralny i filmowy, pedagog, reżyser.

W latach 1947–1950 studiował na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Marzenia o adwokaturze porzucił, jak twierdził, z powodu zmiany zainteresowań, fascynacji poezją Tadeusza Różewicza. Zdał egzaminy na wydział aktorski warszawskiej PWST, lecz studiował w trybie skróconym, przeniesiony przez Aleksandra Zelwerowicza na wyższe lata; już w 1951 został absolwentem tej uczelni (w której później przez wiele lat pracował jako pedagog).

Jego zawodowa kariera aktorska rozpoczęła się od angażu w Teatrze Polskim w Szczecinie (1950–1951); następnie związał się ze scenami stołecznymi. Pracował w Teatrze Ateneum (1951–1955), Teatrze Młodej Warszawy (1955–1957; dziś Rozmaitości), Teatrze Komedia (1957–1962 i 1966–1968), w którym pełnił funkcję dyrektora i kierownika artystycznego, Teatrze Narodowym (1962–1963, 1964–1965, 1972–1983), Teatrze Powszechnym (1963–1964) i Teatrze Ludowym (1970–1972). Był ponadto aktorem Studenckiego Teatru Satyryków, a z końcem lat sześćdziesiątych – Kabaretu pod Egidą. Grał przez sezon w Teatrze Polskim we Wrocławiu (1968–1969). W roku 1972 założył Teatr Stara Prochownia, który jako rzutki i pełen inwencji dyrektor prowadził przez 30 lat (do 2002). Upamiętnił się także jako właściciel prywatnej Wiejskiej Galerii Sztuki, która działała w jego stylowym staropolskim dworku we wsi Petrykozy koło Sochaczewa. Organizował tutaj wystawy, koncerty i przedstawienia oraz rozmaite spotkania artystyczne i wydarzenia kulturalne.

Był wielkim miłośnikiem folkloru, badaczem i popularyzatorem kultury polskiej wsi oraz sztuki ludowej, z której czerpał w swoim aktorstwie. Stylizował się, co zauważyła Marta Fik, na „aktora ludowego” [Fik, s. 302]. Sprzyjało temu jego chłopskie pochodzenie i warunki zewnętrzne – grubo ciosane rysy twarzy, duża głowa, niska i krępa sylwetka.

Zarówno w teatrze, jak w filmie reżyserzy chętnie obsadzali go w rolach prostych ludzi o plebejskim rodowodzie.

Momentem przełomowym w jego karierze była Wieża malowana w warszawskim Studenckim Teatrze Satyryków (1959), w której wystąpił jako Recytator, a także – we współpracy z Ernestem Bryllem – autor scenariusza złożonego z tekstów i piosenek zaczerpniętych z polskiej poezji ludowej. Opowiadał w tym monodramie o chłopskim losie, ciężkiej pracy, miłości i śmierci, o nagrodzie czekającej w niebie, odkrywając na nowo niepospolite walory ludowego folkloru.

Znaczącym dokonaniem była też rola hitlerowskiego zbrodniarza Rudolfa Hoessa w Widowisku o Rudolfie Hoessie – wrogu ludzkości Andrzeja Jareckiego (1960). Również inne jego monodramy zapisały się w historii polskiego teatru, pokazywane na różnych scenach i przeglądach (jak Wrocławskie Spotkania Teatrów Jednego Aktora), w Teatrze Telewizji (m.in. Mironczarnia Mirona Białoszewskiego, Śmieszny staruszek Tadeusza Różewicza) oraz w Starej Prochowni (A jak było, opowiem Antoniego Słonimskiego). Formule „teatru jednego aktora” Siemion pozostał wierny przez całe swoje zawodowe życie [zob. Miłkowski, 2009].

Tworzył jednak także wybitne role w spektaklach zespołowych. W Teatrze Narodowym były to: Jezus upozowany na Chrystusa Frasobliwego w Historyi o Chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka (1962) i Józef w Żywocie Józefa Mikołaja Reja (1965) – oba spektakle  w reżyserii Kazimierza Dejmka. Wybitne kreacje stworzył w dramatach Tadeusza Różewicza, jako  Bohater w Kartotece w reżyserii Tadeusza Minca (1973) i Stara Kobieta w Stara kobieta wysiaduje w reżyserii Helmuta Kajzara (1978). W inscenizacjach Adama Hanuszkiewicza grał m.in: Osipa w Rewizorze Mikołaja Gogola (1973), Grabca w Balladynie (1974) i Wernyhorę w Śnie srebrnym Salomei Juliusza Słowackiego (1977). W Teatrze Ludowym na warszawskiej Pradze był pamiętnym Strażnikiem w sztuce Ireneusza Iredyńskiego Jasełka-moderne (1971, reż. Jan Kulczyński).

Obdarzony fenomenalną pamięcią, zyskał powszechne uznanie i popularność jako wybitny recytator, miłośnik i znawca poezji. „Wojtek Siemion lubi recytować wiersze w każdej wolnej chwili. Lubi recytować dla kolegów, dla przechodniów, nawet dla dzieci” – wspominał Tadeusz Konwicki [Konwicki, s. 35].

Popularyzował polską poezję jako niezrównany interpretator utworów m.in. Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Cypriana Kamila Norwida, Mirona Białoszewskiego, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Aleksandra Wata, a także jako autor poświęconych im książek w cyklu Lekcja czytania.

Niezapomniane postacie z ludu stworzył w filmach: Skąpani w ogniu (1963) i Kierunek Berlin (1968) Jerzego Passendorfera; Ziemia obiecana (1974) Andrzeja Wajdy, Przedwiośnie Filipa Bajona (2001) oraz w Ubu Król Piotra Szulkina (2003). Jego popularność ugruntowały również komedie Stanisława Barei: Poszukiwany, poszukiwana (1972), Nie ma róży bez ognia (1974) oraz Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz (1978). Siemion wystąpił też w serialach telewizyjnych: Wojna domowa (1965, reż. Jerzy Gruza), Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (1966, reż. Mieczysław Waśkowski) i Alternatywy 4 (1983, reż. Stanisław Bareja 1983). Niegasnącą popularność zapewnił aktorowi wciąż wznawiany film telewizyjny Czterej pancerni i pies, gdzie grał sprytnego, jowialnego kaprala-kucharza.

Od czasu studiów należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; ze względu na swoje polityczne zaangażowanie nazywany był w środowisku „aktorem partyjnym”. W 1983 roku wszedł w skład Rady Krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. W latach 1985–1989 sprawował mandat posła na Sejm PRL IX kadencji z ramienia PZPR. W następnych latach po rozwiązaniu partii zasiadał w sejmiku mazowieckim (1998–2002, 2007–2010), reprezentując Polskie Stronnictwo Ludowe.

Był uhonorowany wieloma nagrodami i wyróżnieniami, a także odznaczeniami, m.in. Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955), Medalem 30-lecia Polski Ludowej (1975), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1959), Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1984), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1989), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1999).

Bibliografia

• Marta Fik, Trzydzieści pięć sezonów. Teatry dramatyczne w Polsce w latach 1944–1979, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1981;
• Tadeusz Konwicki, Kalendarz i klepsydra, Czytelnik, Warszawa 1976;
• Tomasz Miłkowski, Teatr Siemion, Wrocławskie Towarzystwo Przyjaciół Teatru – Ośrodek Sztuki, Wrocław 2009);
• Teatr Stara Prochownia 1 marca 1972 – 1 marca 2002, [wybór Wojciech Siemion], Towarzystwo Przyjaciół Teatru Stara Prochownia, Grodzisk Mazowiecki 2002;
• Wieża malowana. Wspomnienia o Wojciechu Siemionie, opracował Józef Pless, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2011;
• Wojciech Siemion (1928–2010): teatr – poezja, [red. Gustaw Puchała], Dom Pracy Twórczej, Radziejowice 2013.

Barbara Osterloff (2016)

Mówiona encyklopedia teatru polskiego

 O teatrach jednego aktora z Janem Ciechowiczem rozmawia Kamil Radomski