Osoby

BUCZYŃSKA Helena (2 XII 1894 Szczygry, gub. Kurska - 21 XII 1957 na statku), aktorka, reżyser. Była córką Władysława B. i Nadieżdy z Łochwickich, ros. humorystki, piszącej pod pseud. Teffi. Ukończyła gimn. we Lwowie, a następnie Klasę Dramatyczną przy Warsz. Tow. Muzycznym, była również uczennicą S. Lentza w Szkole Sztuk Pięknych i A. Myszugi w klasie śpiewu Warsz. Tow. Muzycznego. Debiutowała 1 VII 1914 w T. Letnim w Warszawie w roli Jewdochy ("Sę­dziowie"), w sez. 1914/15 występowała w warsz. t. Ko­media i t. na Dynasach. Od 1915 przebywała w Rosji, występując w zespołach pol. (m.in. w sez. 1915/16 w T. Polskim w Moskwie), a także w t. ros. i kabare­tach futurystów, m.in. w Charkowie i Sewastopolu. Występowała też w ros. kabarecie w Konstantynopolu. Po powrocie do kraju w styczniu 1922 rozpoczęła pracę w warsz. t. Maska i t. Stańczyk, następnie występowała w t. Reduta (1922-23), w T. im. Słowackiego w Kra­kowie (1923-25). Grała wówczas takie role jak: Maria z Magdali ("Judasz" K. Tetmajera), Młynarka ("Zaczaro­wane koło"), Puk ("Sen nocy letniej"). Zajmowała się też w tym czasie opracowywaniem układów ruchowych i plastycznych do niektórych przedstawień, m.in. do "Medei". W 1925-28 występowała w warsz. t. Qui Pro Quo (uczestniczyła w jego objazdach), w 1926 także w t. Wodewil, w 1929 w pozn. T. Nowym i t. Rewii, w sez. 1929/30 w Łodzi, w 1930-32 w warsz. t. Ate­neum. Grała tutaj m.in. role: Podstoliny ("Zemsta"), Pulcherii ("Dom otwarty"), Orgonowej ("Damy i huzary"), które ujawniły jej wybitny talent komediowy. Następ­nie występowała w Warszawie w t. Jaskółka, T. Pol­skim i t. Banda (1932), w t. Morskie Oko (1933), ponownie w t. Ateneum (sez. 1933/34). W 1934-39 wy­stępowała na scenach TKKT (po 1936 głównie w T. Polskim i T. Małym), m.in. w takich rolach jak: Łechcińska ("Rozbitki"), Dolly Fulten ("Karolina"), Katarzyna ("Żołnierz i bohater"), Pani Bardell ("Klub Pickwicka"), Ciocia ("Gałązka rozmarynu"). Podczas II wojny świat. prowadziła tajne kursy aktorskie. Już w sez. 1944/45 grała i reżyserowała w T. m. st. Warszawy. Za reży­serię "Szczęścia Frania" otrzymała (pierwszą po wojnie) nagrodę warsz. Rady Narodowej. W 1945-46 należała do zespołu Miejskich T. Dramatycznych. W tym czasie wystawiła na scenie T. Małego w Warszawie własną sztukę "Obcym wstęp wzbroniony" rozgrywającą się w śro­dowisku aktorskim. W 1947 występowała w t. Syrena w Łodzi, w 1947-48 tamże w T. Kameralnym, w sez. 1948/49 w t. Osa, w sez. 1949/50 w t. Syrena w War­szawie, a w 1950-57 w warsz. T. Domu Wojska Pol­skiego, gdzie grała swe ostatnie role: Wassę ("Wassa Żeleznowa"), Panią Yang ("Dobry człowiek z Seczuanu"). W tym t. odbyła się 13 V 1957 uroczystość czterdziesto­lecia jej pracy (bez zapowiedzianego występu B. w roli Orgonowej w "Damach i huzarach"). Następnie przeniosła się do T. Komedia. Jej warunki zewnętrzne, okrągła postać, charakterys­tyczny "kaczy chód", zabawny akcent kresowy, ru­miana twarz ze śmiejącymi się oczami, tworzyły goto­wą figurę komiczną, co w połączeniu z kulturą inter­pretacji, naturalnym wdziękiem i wigorem scenicznym wyrobiło B. stanowisko jednej z popularniejszych ak­torek komediowych stolicy. Była również cenioną re­cytatorką poezji współczesnej, wytrawną aktorką ka­baretową, radiową i filmową (w 1923-55 grała epizody w dwudziestu dwu filmach). Zmarła na morzu, wraca­jąc do Polski z podróży zagranicznej. Bibl.: Jubileusz czterdziestolecia pracy artyst. H. Buczyńskiej, Warszawa 1957 (pod red. S. Marczaka-Oborskiego, il.); Kra­siński: Teatr Jaracza (il.); Sempoliński: Wielcy artyści; Pam. teatr. 1967 z. 1 s. 8 (wywiad z H.B.); Teatr i film 1958 nr 3 (J. Macierakowski; tu il.); Afisze i programy, 1S PAN. Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa. Film.: 1928 - Huragan; 1933 - Dzieje grzechu, Jego eksce­lencja subiekt, Każdemu wolno kochać; 1934 - Córka gene­rała Pankratowa; 1936 - Barbara Radziwiłłówna, Pan Twar­dowski; 1937 - Królowa przedmieścia, Książątko, Ty, co w Ostrej świecisz Bramie, Znachor; 1938 - Granica, Profesor Wilczur, Strachy; 1939 - Sportowiec mimo woli, Trzy serca, Włóczęgi, Żona i nie żona; 1948 - Stalowe serca; 1955 - Irena do domu. Nagrania: Fragmenty ról (Damy i huzary, Zemsta, Wassa Że­leznowa, Dziurdziulewiczówna, Głupi Jakub, Słowo o Jakubie Szeli, Zaczarowane koło, Moralność pani Dulskiej, Dom otwar­ty, Srebrna szkatułka. Klub kawalerów, Sąd Ozyrysa, Wyrok Zeusa) - Teatr PR; Recytacje, wypowiedzi okolicznościowe - Arch. Dok. Mechanicznej. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973