Osoby

Aktorka teatralna i filmowa, pedagog.

Urodziła się 8 października 1933 w Chrzanowie. W roku 1952 ukończyła filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim, działalność artystyczną rozpoczęła w Nowej Hucie (w ambitnym teatrze amatorskim Nurt). Debiutowała jako Nadzieja w Kalinowym gaju Korniejczuka (1953). Aktorski egzamin eksternistyczny zdała w roku 1957. Już wtedy była aktorką Teatru Dramatycznego im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku, gdzie pracowała w latach 1956–1958 i zagrała m.in. „na dyplom” rolę Kamy w adaptacji Faraona Bolesława Prusa (w reżyserii Ireny Górskiej, 1957). Potem – już w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie – wystąpiła jako Rózia w Dożywociu Aleksandra Fredry (1959) i Diana w Fantazym Juliusza Słowackiego (1959).

Następnie na trzy lata (1960–1963) przeniosła się do Zielonej Góry, gdzie w Teatrze Ziemi Lubuskiej zagrała m.in. w przedstawieniach Jerzego Zegalskiego, a przede wszystkim Marka Okopińskiego (odpowiednio: Nataszę w Na dnie Gorkiego, 1960; Elektrę w Elektrze Sofoklesa, 1960; Królową w Ryszardzie II Szekspira, 1962; tytułową rolę w Ifigenii w Taurydzie Goethego, 1962).

Do Winiarskiej wyjątkowo dobre pasuje piękna, jeszcze XIX-wieczna, kategoria „aktorowie w podróży” – czym również należy tłumaczyć jej kilkuletni pobyt w Poznaniu (1963–1966), gdzie zagrała m.in. Lizę w Iluzji Corneille’a (1964, pierwszy raz w reżyserii Stanisława Hebanowskiego), tytułową Marię Stuart Schillera (1964, w reżyserii Marka Okopińskiego), ale i Tytanię w Śnie nocy letniej Szekspira, 1966), tudzież Kobietę w głośnym moralitecie Jana Kasprowicza Marchołt gruby a sprośny (1965, w inscenizacji Okopińskiego).

Po Nowej Hucie, Białymstoku, Rzeszowie i Poznaniu, przyszedł wreszcie czas na Gdańsk, gdzie w Teatrze Wybrzeże spędziła Winiarska – jako niekwestionowana nigdy gwiazda najpierwszej wielkości – ponad czterdzieści lat (od 1966 roku poczynając). W sumie zagrała ponad 100 (zwykle znakomitych, świetnych) ról teatralnych (i znaczniej mniej ról filmowych). Andrzej Żurowski pisał – jak najsłuszniej – o „kameralnym monumentalizmie” jej aktorstwa, Małgorzata Jarmułowicz zaś uznawała ją za mistrzynię repertuaru klasycznego, ale tworzącą też znakomite kreacje w repertuarze współczesnym. 

Gdybyśmy z całego pakietu jej ról mieli wyróżnić tylko jedną, jedyną, która przeszła do historii teatru polskiego, to najprawdopodobniej byłaby to kreacja Molly Bloom w polskiej prapremierze Ulissesa Joyce’a (1970, przekład i adaptacja Macieja Słomczyńskiego, reżyseria Zygmunta Hübnera).

Z powodu tego spektaklu (ale i tej kreacji) aż dwukrotnie zabierał głos Zygmunt Greń, pisali o niej też inni wybitni krytycy: Józef Kelera, Zbigniew Osiński, Jan Kłossowicz, Elżbieta Wysińska i Barbara Lasocka. Przed Ulissesem Winiarska zagrała m.in. tytułową Matkę Witkacego (1969, w reżyserii Tadeusza Minca), a zaraz potem: Alicję w Maleńkiej Alicji Albeego (1971, w reżyserii Stanisława Hebanowskiego), Helenę w Odprawie posłów greckich Kochanowskiego (1971), a także Gertrudę w Hamlecie (1974) – oba przedstawienia w inscenizacji Marka Okopińskiego). Zagrała właściwie we wszystkich najlepszych przedstawieniach Hebanowskiego: w Helenie Eurypidesa (1973, Helenę), Cyganerii warszawskiej Nowaczyńskiego (1975, Panią Lurę), Weselu Wyspańskiego (1976, Rachelę), Samuelu Zborowskim Słowackiego (1977, mówiła „słowo poety”), wreszcie była tytułową Bazylissą Teofanu Micińskiego (1978).

Halina Winiarska wraz z mężem Jerzym Kiszkisem była dość mocno związana z Kościołem (stąd słabość do tzw. trudnego sacrum w teatrze) i opozycją (krótko byli internowani w stanie wojennym, od 13 grudnia 1981 do 19 stycznia 1982). Jeśli idzie o nurt metafizyczny, to Winiarska zagrała m.in. żonę Hioba w Hiobie (w nowym tłumaczeniu Czesława Miłosza, w reżyserii młodziutkiego wtedy Krzysztofa Babickiego, partnerując małżonkowi, 1982), Annę w Przed sklepem jubilera Wojtyły (1982), potem zaś Lavinię w Cocktail Party Eliota (1984) – obie w reżyserii Tadeusza Byrskiego, oraz Claudię w Wolności dla Barabasza Wójcickiego (1988, w reżyserii Andrzeja Markowicza).

Jako pedagog Winiarska uczyła krótko w Studio Aktorskim przy Teatrze Wybrzeże, ale i w Gdańskim Seminarium Duchownym (razem z mężem), a nawet w Liceum Jezuitów w Gdyni.

W teatrze pod dyrekcją Krzysztofa Babickiego pozycja Haliny Winiarskiej jako aktorki wcale nie była gorsza. Zagrała przecież u niego zarówno Raniewską w Wiśniowym sadzie Czechowa (1985), Hrabinę w Wallensteinie Schillera (1987), jak i w sztukach Enquista (rola Pastora w Godzinie kota, 1993, oraz rola Matki w Tupilaku, 1996). W kolejnej zaś wersji Tragedii o bogaczu i Łazarzu (tym razem w reżyserii Babickiego, granej również w kościele św. Jana, 2001) Winiarska zagrała po prostu… Historię. Jest bowiem najświetniejszą historią (ale i współczesnością) nie tylko gdańskiego Teatru Wybrzeże. To tutaj, w roku 2003, obchodziła 50-lecie pracy artystycznej; w roku 2007 zaś została uhonorowana medalem Gloria Artis. Wcześniej otrzymała wszystkie możliwe nagrody resortowe i festiwalowe (w dziedzinie kultury), w tym Pomorską Nagrodę Artystyczną ( 2010), a także „Neptuna” , czyli nagrodę m. Gdańska (2012).

Bibliografia

• Maciej Żurowski, Kameralny monumentalizm – o aktorstwie Haliny Winiarskiej, „Teatr” 1975, nr 19;
• Jan Ciechowicz, Multirola, „Tytuł” 2000, z. 3;
• Teatry Stanisława Hebanowskiego, red. J. Ciechowicz, W. Zawistowski, Gdańsk 2005;
• MAJ [Małgorzata Jarmułowicz], Winiarska Halina, w: Encyklopedia Gdańska, red. B. Śliwiński, Gdańsk 2012, s. 1096.

Jan Ciechowicz, 2016

Mówiona encyklopedia teatru polskiego

O teatralnym Gdańsku – prof. Jan Ciechowicz w rozmowie z prof. Dariuszem Kosińskim