Osoby

GĄSSOWSKI Aleksander, także A. Garczyński (7 VI 1910 Petersburg - 22 V 1980 Warszawa), aktor, reżyser, dyrektor teatru. Był synem Wacława G. i Olgi z Łarionowów (Rosjanki), mężem Heleny z Choynowskich. Współpracę z teatrem rozpoczął w 1930 w warsz. t. dla dzieci Jaskółka. W 1932 zdał egzamin aktorski ZASP-u; od t.r. pracował w Pol. Radiu. Od kwietnia 1945 występował w Kra­kowie w Starym T. m.in. jako Elohim ("Mąż do­skonały"), ale już od 27 X t.r. objął stanowisko dyr. T. Dramatycznego Woj. Gdańskiego z siedzibą w Sopocie (pełnił tę funkcję do końca sez. 1945/46). Przez ponad dwadzieścia lat był dyr. różnych te­atrów. Od lutego 1947 do końca sez. pełnił funkcję dyr. i kier. artyst. T. Aktorów Woj. Gdańskiego w Gdyni, w sez. 1947/48 T. im. Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim, 1948/49 T. Miejskiego w Bydgo­szczy. Od 1 IX 1949 do 14 IV 1953 był dyr. i kier. artyst. T. Polskiego w Bielsku-Białej, od 1 V 1953 do 1 IX 1956 T. Polskiego w Poznaniu (tu reżyserował m.in. "Rozbójnika salonowego", 1955). W 1956-59 pracował jako reżyser w T. im. Jaracza w Olsztynie; reżyserował m.in. "Rozdroże miłości", "Achillesa i panny", "Żołnierza królowej Madagaskaru". W 1959-66 był dyr. i kier. artyst. T. Popularnego (potem T. Ziemi Pomorskiej) w Grudziądzu. Jako kierownik scen odznaczał się talentem organizacyj­nym; "miał ogromne wyczucie potrzeb chwili, ale nowatorem w dziedzinie teatru nie był. Stosował raczej wypróbowaną przedwojenną receptę na po­wodzenie u publiczności: dużo erotyki, dużo weso­łości, trochę łez, nieco psychologii" (M. Szczepkowska). "Potrafił zawsze nieomylnie wyczuć, czego chce od niego publiczność, tak okrutnie spragniona teatru żywego" (B. Danowicz). Położył duże zasługi w organizowaniu powojennego życia teatralnego. "Śmiało można głosić - pisał Jerzy Kreczmar - że to właśnie on rozbudził pełne życie teatralne na ziemiach, które niedawno należały do Rzeszy". W prowadzonych przez siebie zespołach występował jako aktor i reżyserował, m.in. "Niemców", "Eugenię Grandet", "Wilki w nocy". Od 1 I 1967 do przejścia na emeryturę (29 II 1972) należał do zespołu aktor­skiego T. Polskiego w Warszawie. Później wystę­pował jeszcze gościnnie, m.in. w 1978 w T. Ateneum w Warszawie jako Gamracy Vigor ("Oni") i Małachowski ("Tryptyk listopadowy") oraz w T. Ziemi Pomorskiej w Grudziądzu jako Burmistrz ("Ptak"). Jubileusz trzydziestopięciolecia pracy teatr, obcho­dził 24 IV 1965 w Grudziądzu (wyreżyserował "Wie­czór wspomnień", w którym grał role Protasowa, Doktora Osińskiego i Marszałka we fragm.: "Żywego trupa", "Ostrego dyżuru" i "Białej zarazy"); 28 IX 1975 zorganizował swoje czterdziestopięciolecie w T. na Wyspie w Łazienkach. Następnego jubileuszu, wy­znaczonego na 7 VI 1980, już nie dożył. Grał także m.in. takie role, jak: Hetman Czarniecki ("Najazd"), Murów ("Grzesznicy bez winy"), Tropaczow ("Łaskawy chleb"), Burmistrz ("Ptak"), Albert ("Szkarłatne róże"), Wacław ("Mąż i żona"), Anzelm ("Skąpiec"), Kapelan ("Damy i huzary"), Burczyński ("Grube ryby"). Wystę­pował także w filmach pol. i w telewizji. Bibl.: Almanach 1979/80; Danowicz: Ujarzmianie Melpo­meny (il.); Z. Greń: Teatr zamknięty, Kraków 1984; Hist. filmu t. 3; J. Kreczmar: Cały świat gra komedię, Warszawa 1982 s. 167-170; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu; Teatr 1975 nr 22 (il.); Życie Lit. 1980 nr 31 (Z. Greń); Programy (m.in. programy jubileuszowe teatrów) i wycinki prasowe, IS PAN; Akta (tu fot.), ZASP; Archiwum G., MTWarszawa. Ikon.: A. Haupt: Portret (głowa), gips, 1955 - MTWar­szawa; NN:Portret (głowa), medalion, ceramika glazurowa­na, 1965 - MTWarszawa; J. P. Janowski: G. jako Elohim ("Mąż doskonały"), rys., ot., węgiel, 1945 - ZASP; W. Bartoszewicz: G. w roli, rys., tusz, 1954 - MTWarszawa; T. Kozłowski: G. jako Kapelan ("Damy i huzary"), karyk., 1962 - MTWarszawa; Fot. - IS PAN, MTWarszawa, ZASP. Film.: 1931 - "Dziesięciu z Pawiaka" (f.); 1932 - "Księżna łowicka" (f.); 1945 - 2x2 = 4; 1951 - "Warszawska pre­miera" (f.); 1952 - "Młodość Chopina" (f.); 1954 - "Nie­daleko Warszawy" (f.); 1955 - "Godziny nadziei" (f.); 1956 - "Nikodem Dyzma" (f.); 1960 - "Krzyżacy" (f.); 1968 - "Hrabina Cosel" (f.), "Planeta ziemia" (tv); 1969 - "Do przerwy 0:1" (s. tv), "Pan Wołodyjowski" (f.); 1970 - "Paragon, gola!" (f.); 1971 - "Epilog norymberski" (f.), "Nie lubię poniedziałku" (f.), "Pejzaż z bohaterem" (f.); 1973 - "Czarne chmury" (s. tv), "Kopernik" (f.), "Wielka miłość Balzaka" (s. tv); 1974 - "Gniazdo" (f.), "Nagrody i odznaczenia" (f.), "Potop" (f.); 1975 - "Noce i dnie" (f.); 1976 - "Kazimierz Wielki" (f.), "Trę­dowata" (f.); 1977 - "Bezkresne łąki" (f.), "Noce i dnie" (s. tv); 1978 - "Romans Teresy Hennert" (f.); 1979 - "Biały mazur" (f.); Materiały - Archiwum TV Warszawa. Nagrania: Wypowiedzi okolicznościowe - Arch. Dok. Mech.; Bajki - Pol. Nagrania; Role - Red. Dok. Inf. PR. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994