Osoby

KAŁUSKI Witold (3 stycznia 1922 Warszawa – 21 stycznia 1991 Warszawa),

aktor, śpiewak.

Był synem Bolesława Kałuskiego i Anieli z Prokopczyków; mężem aktorki Janiny Szydłowskiej, właściwie Pawłow (1920–2010; ślub 24 lipca 1948 w Gdyni). Uczył się w Falenicy koło Warszawy w Szkole im. Stanisława Jachowicza i w Warszawie w Zakładzie Salezjańskim im. Księdza Jana Siemca (w dziale introligatorsko-drukarskim); maturę zdał w 1939. W latach II wojny światowej chodził na lekcje śpiewu solowego. Pracował w „Restauracji W. Grzędzik i M. Kałuski”, która poza działalnością zarobkową przygotowywała darmowe posiłki dla najbardziej potrzebujących mieszkańców stolicy. Należał do Szarych Szeregów. Jako żołnierz Armii Krajowej, pseudonim „Sylwek” walczył w powstaniu warszawskim, a po jego kapitulacji został wywieziony do obozu pracy w Saksonii. Po wojnie, w 1945, z powodu AK-owskiej przeszłości nie wrócił do Warszawy, lecz zamieszkał w Krakowie, gdzie zdał eksternistyczny egzamin przed komisją Związku Artystów Scen Polskich i uzyskał uprawnienia śpiewaka. Od maja 1945 został także słuchaczem Studia Dramatycznego Iwo Galla i w 1946 brał udział w kończących naukę pokazach scenicznych, będących egzaminem praktycznym. 

Z grupą studentów Studia przeniósł się do Gdyni, gdzie na sezony 1946/47 i 1947/48 zaangażował go Gall do Teatru Miejskiego Wybrzeże (następnie Teatr Wybrzeże w Gdańsku), i gdzie w lipcu 1947 zdał egzamin z przedmiotów teoretycznych, uzyskując pełne zawodowe uprawnienia aktora dramatu. Przez niecały sezon 1948/49 był aktorem Teatru Polskiego w Poznaniu, a od stycznia 1949 do marca 1951 występował w Teatrach Dramatycznych w Szczecinie. W marcu 1951 wrócił na stałe do Warszawy. 

Grał w teatrach: Ludowym Teatrze Muzycznym (marzec 1951–grudzień 1952), Ateneum (styczeń 1953–wrzesień 1956), Sensacji (w sezonie 1956/57 angażowany do dwóch premier), Komedia (1957/58–1963/64), Klasycznym (1964/65–1970/71). Od sezonu 1971/72 znowu grał w Teatrze Komedia i był tu do 1 lutego 1979, kiedy odszedł na emeryturę, nadal pozostał jednak aktywny jako aktor i śpiewak. Niemal przez całą karierę współpracował z Państwowym Przedsiębiorstwem Imprez Estradowych, często występował na koncertach estradowych, miał w repertuarze wiele arii, duetów operowych, operetkowych i musicalowych. Szczególne znaczenie przywiązywał do uroczystych koncertów, upamiętniających rocznice powstania warszawskiego, walkę i działalność Armii Krajowej, na których występował jako recytator i wykonywał pieśni powstańcze. Dla radia nagrywał arie operetkowe z orkiestrą Stefana Rachonia, a od początku lat 50. do końca życia brał udział w niezliczonej ilości słuchowisk Teatru Polskiego Radia. Od 1958 występował w spektaklach Teatru TV, grał epizody w filmach (np. w Misiu, Człowieku z żelaza), także w serialach, a w obrazie Kochajmy syrenki wykonywał kilka piosenek napisanych do tego filmu. 

W Teatrze Wybrzeże zagrał takie role, jak: Eutyfron (Homer i Orchidea, 1946), Kirkor (Balladyna, 1947), Franciszek Villon (Król włóczęgów, 1948), Czepiec (Wesele, 1948); w Poznaniu w 1948: Demetriusz (Sen nocy letniej), Korydon (Pastorałka Leona Schillera); w Szczecinie w 1950: Don Martin (Zielony Gil), Papkin (Zemsta), Chlestakow (Rewizor). W Warszawie w Ludowym Teatrze Muzycznym były to: znowu Don Martin, potem Skapen (Szelmostwa Skapena, 1951), Pan Gdański (Ożenić się nie mogę, 1952); w Teatrze Ateneum: Feliks (Sprawa rodzinna, 1952), Bogucki (Pani Maliczewska, 1953), Peppe „Lewar” (Neapol – miasto milionerów, 1955), Paweł Chojnowski (Melodramat, 1956); w Teatrze Sensacji: Prokurator Galway (Proces Mary Dugan, 1956), Giles Ralston (Pułapka na myszy, 1957); w Teatrze Komedia: Fred Graham (Petruchio) w Daj buzi, Kasiu (polska premiera 14 września 1957), Leonard Strzyga-Strzycki (Porwanie Sabinek, 1958), Edward (Królowa przedmieścia, 1959), Mroczkowski (Karnawał warszawski, 1960), Edward Lablache (Idiotka, 1961), Robert Baker (Zwariowana ulica, 1962), Rotmistrz (Straszny dwór, 1963), Wacław Gabor (Adela i stressy, 1964); w Teatrze Klasycznym: Kawaler di Ripafratta (Mirandolina, 1967), Don Cardona (Rogi porucznika Astete, 1970); ponownie w Komedii: Tobiasz Czkawka (Wieczór Trzech Króli, 1971), Wygodnicki (Klub kawalerów, 1975), Dorowski (Wesele Fonsia, 1977). 

Gościnnie występował: w Operetce w Łodzi w 1958 jako Fred Graham w Daj buzi, Kasiu; w Operetce Poznańskiej w sezonie 1964/65 jako Profesor Higgins w My Fair Lady i w 1965/66 jako Doktor Martin w Eksportowej żonie; w Operetce w Lublinie w 1965 jako Higgins, w 1966 jako Doktor Martin i Fred Graham, a w 1967 jako Marek Aureliusz w Sprytnej Wiedence. Z Teatrem Komedia wyjeżdżał na występy do Kanady (1963) i USA (1963, 1977). 

Wysoki, przystojny, o ujmującym uśmiechu, naturalnym wdzięku i temperamencie, na scenie swobodny, miał też pięknej barwy, dźwięczny barytonowy głos, który był jego wielkim atutem. Swój talent wokalny objawił już w Gdyni jako Villon w Królu włóczęgów, także w późniejszych latach najlepsze role i sukcesy miał w komediach muzycznych, wodewilach i musicalach. Prawdziwą furorę zrobił, gdy zagrał w 1957 Freda Grahama w polskiej premierze Daj buzi, Kasiu. Później, do bardzo dobrych ról zaliczano także jego Higginsa w My Fair Lady, choć Maria Bechczyc-Rudnicka pisała, że

przy całym zasobie środków świetnego warsztatu stworzył jednak postać, która raczej nie przylega do naszych wyobrażeń

o Higginsie uczonym-ekscentryku,

jednak przyznawała: „ale interpretacja piosenek była fantastyczna”. Ta sama krytyczka chwaliła natomiast bez zastrzeżeń rolę Freda Grahama, pisząc podczas występów Kałuskiego w Lublinie:

spektakl opiera się w głównej mierze na doprawdy fenomenalnej kreacji Witolda Kałuskiego, a ten świetny aktor dramatyczny

i śpiewak zagra sobie w Lublinie parę razy i powróci do stolicy. Kałuski ma bogaty głos, piękną aparycję, moc wdzięku i werwy. No i ta znakomita dykcja. Krótko mówiąc, Graham-Petruchio

w tym wykonaniu, wydatnie podnosi rangę przedstawienia.

Alojzy Leszek Gzella dodawał:

Jego partie solowe publiczność premierowa nagradzała oklaskami. Swobodna gra Kałuskiego działa na pozostałych aktorów jak czarodziejska różdżka.

Tabl. 20. 

Bibliografia

Almanach 1990/91; Bechczyc-Rudnicka: Uchylanie masek s. 22 (cyt.): M. Bechczyc-Rudnicka: Godziny osobliwe. Lublin 1966 s. 227 (cyt.); Gall s. 144 (il.), 167, 172, 188–189, 194; Operetka i T. Muzyczny w Łodzi s. 144; Sośnicki: 40 lat; Szczepkowska: 20 lat T. na Wybrzeżu; T. Ateneum 1928–78 (il.); Żuchowski: Panorama (tu opinia A.L. Gzelli); Kur. Pol. 1991 nr 33; Pam. Teatr. 1999 z. 3–4 s. 271; Sł. Powsz. 1991 nr 24; Życie Warsz. 1991 nr 22, 25, 31; Akta (fot.), ZASP; Programy (m.in.: „Wiosenne komedie”, T. Komedia 1958, tu il. oraz „Bal w operze”, Poznań 1966, X lat Państwowej Operetki Poznańskiej 1956–1966) i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.1944.pl; www.fiImpolski.pl; Inf. żony. Janiny Szydłowskiej. 

Ikonografia

J. Żebrowski: K. jako Paweł Chojnowski (Melodramat), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1956 nr 29 i K. jako Tupalescu (Moja siostra i ja), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1956 nr 216; Fot. – IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.