Osoby

BAY-RYDZEWSKI Franciszek, także F. Baj-Ry­dzewskl, F. Rydzewski, właśc. F. Baj (4 X 1884 Lubaczów w Rzeszowskiem - 21 VI 1978 Opole), aktor, reżyser. Był synem rolnika Jakuba Baja i Barbary z Rydzików, bratem MarcinaBay-Rydze­wskiego (zob. t. 1), mężem Izabeli Stanisławy Skal­skiej. Uczył się w gimn. w Jarosławiu, Przemyślu i we Lwowie, nast. w szkole dram. pod kier. F.Wy­sockiego przy lwow. T. Miejskim. Prawdopodobnie w 1906 lub 1907 debiutował na scenie t. lwow. w roli Stefana ("Królowa przedmieścia"). Wkrótce zaczął występować na prowincji w wielu zespołach objaz­dowych, m.in. J.Piaseckiego, T.Pilarskiego, J. Myszkowskiego, A.Lelewicza. W tym czasie oraz jeszcze w 1. dwudziestych używał samego nazwiska Rydzewski, tak jak jego brat Marcin oraz aktor HenrykRydzewski (zob. t. 1) i dlatego trudno rozdzielić itineraria tych trzech aktorów. Być może Franciszek B. występował w grudniu 1912 w Ka­liszu z zespołem aktorów t. łódz., ale raczej wia­domość ta dotyczy Marcina Bay-Rydzewskiego. Według relacji samego Franciszka B. po I wojnie świat. występował w Stanisławowie, w sez. 1924/25 w Łucku, a 1925/26 w Lublinie, ale tylko na pocz. tego sez., ponieważ już w grudniu 1925 był w T. Miejskim w Grudziądzu i grał rolę Burczyńskiego ("Grube ryby"); w Grudziądzu pozostał w sez. 1926/27 i 1927/28, a może także w następnym. Jesienią 1929 występował z aktorami warsz. w Częstocho­wie, Kaliszu, Rzeszowie, Przemyślu w sztuce "Ra­dość kochania", jesienią 1930 w T. Komedia Mu­zyczna w Warszawie, w sez. 1931/32 w T. Popu­larnym w Łodzi (też reżyserował: "Ułanów księcia Józefa", "Świerszcza za kominem"), 1932/33 w T. Miej­skim w Grodnie, 1933/34 w T. Pokucko-Podolskim w Stanisławowie. W sez. 1934/35 współpracował z objazdowymi zespołami Instytutu Reduty, m.in. w październiku 1934 występował w Siedlcach; je­szcze w tym sez. wrócił do Stanisławowa, gdzie od 1935 do wybuchu II wojny świat. był aktorem i reżyserem objazdowego T. Pokucko-Podolskiego (nast. pn. T. Małopolski Podolsko-Pokucki); grał tam m.in. Przewoźnika ("Most"); z teatrem tym wy­stępował m.in. w Rzeszowie (styczeń-luty 1937). Podczas wojny nadal przebywał w Stanisławowie, gdzie w 1939-41 i 1944-46 współpracował z t. ukraińskimi. Po powrocie do Polski zamieszkał w Opolu, gdzie w T. Ziemi Opolskiej stale grał i reżyserował; w zespole tego teatru był jeszcze w sez. 1970/71. W 1970 zagrał ostatnią rolę - Dziad­ka ("Hotel"). Tu obchodził jubileusze: 26 X 1957 w tyt. roli w "Panu Damazym" - pięćdziesięciolecie, a 4 II 1968 jako Radost ("Śluby panieńskie") - sześćdziesięciolecie pracy artystycznej. Wyróżniał się b. korzystnymi warunkami scen.: wy­soki, postawny, przystojny, miał też dobrze posta­wiony, głęboki, donośny i pięknie brzmiący, rów­nież w śpiewie, głos barytonowy. Do późnego wieku zachował doskonałą kondycję, postawę, głos i wigor sceniczny. W dorobku swym miał wiele różnorod­nych ról (w 1968 ok. czterystu). Reprezentował rzetelne aktorstwo, tzw. wyraziste; w dramatach umiał wydobyć tragizm postaci, w komediach wno­sił wiele ciepłego, często rubasznego humoru. Wy­różniał się w rolach kontuszowych, grał wiele ról fredrowskich. Dla t. opolskiego b. zasłużony, cieszył się tu popularnością i sympatią, nie tylko jako aktor ale i jako "członek Rady Artystycznej, mediator wszelkich teatralnych sporów, reżyser i wychowaw­ca młodzieży" ("Trybuna Opolska" 1957). Najważ­niejsze role B., to m.in.: Samuel ("Sędziowie"), Car ("Kordian"), Derwid ("Lilia Weneda"), Hetman ("Hor­sztyński"), tyt. w "Księdzu Marku", Botwel ("Maria Stuart" J. Słowackiego), Prezydent von Walter ("In­tryga i miłość"), Wojewoda ("Mazepa"), Czepiec i Wernyhora ("Wesele"), Cześnik ("Zemsta"), Rotmistrz i Major ("Damy i huzary"), Szambelan ("Pan Jowial­ski"), Sarka-Farka ("Igraszki z diabłem"), Pułkownik Zdawnialski ("Spazmy modne"). Już jako nestor sceny opolskiej b. podobał się w rolach śpiewanych, jako Anzelm ("Szkoda wąsów", 1964) i Arcykomtur ("Kon­rad Wallenrod", 1966). W Opolu reżyserował m.in. "Męża z grzeczności" (1948), "Intrygę i miłość" (1951), "Mazepę" (1958). Bibl.: Almanach 1977/78; Kaszyński: Teatralia s. 628, 705; Misiomy: Teatry Ziem Zachodnich; Mykita-Glensk (il.); T. Małopolski 1933-38; Kur. Warsz. 1925 nr 334, 1927 nr 324; Teatr 1978 nr 22 (tu błędnie, że zmarł w wieku 104 lat); Trybuna Op. 1957 nr 256 (il.), 257 (il.), 1968 nr 33 (il.), 35, 1978 nr 145; Afisze, programy i wycinki prasowe, IS PAN; Akta (tu fot.), ZASP; Program T. Ziemi Opolskiej -"Śluby panieńskie", prem. 4 II 1968 Opole. Sześćdziesięciolecie pracy artystycznej Franciszka Bay-Ry­dzewskiego (tu il. oraz wykaz ról); Wosiek: Teatry objaz­dowe. Ikon.: Fot. - IS PAN. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994