Osoby

GRABOWSKI Juliusz Józef (26 lipca 1920 Lublin – 20 maja 2000 Kraków),

aktor. 

Był synem urzędnika Józefa Grabowskiego i Ireny z Kałużyńskich; mężem Ewy z domu Wilk. W 1937–39 występował w teatrze amatorskim w Lublinie. W latach II wojny światowej i okupacji niemieckiej był robotnikiem w Instytucie Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. Po wojnie ukończył tu gimnazjum dla dorosłych. 

W 1947 wstąpił do Studia Dramatycznego przy Teatrze Miejskim w Lublinie, gdzie też statystował. W sezonie 1948/49 został zaangażowany jako sufler do Teatru im. Osterwy, od 1949/50 należał tu do zespołu aktorskiego i był dalej suflerem oraz inspicjentem, a od 1950/51 aktorem. W 1952 zdał eksternistyczny egzamin aktorski. W Lublinie grał do końca sezonu 1955/56 był uważany za jednego z najzdolniejszych młodych aktorów i szybko zdobył popularność. Wystąpił m.in. jako: Pustelnik (Balladyna, 1951); Błazen (Wieczór Trzech Króli), Horacy (Rodzinka) – 1952; Anzelm (Szkoła kobiet, 1953), Grzegorz Dyndała (1954), Sarka-Farka (Igraszki z diabłem, 1955). 

W maju 1956 w Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu zagrał gościnnie Kaspra (Wesele), a od sezonu 1956/57 do lutego 1962 należał do wrocławskiego zespołu. Zdobył uznanie w takich rolach, jak: Matyjas „Kikut” (Opera za trzy grosze, 1957), Kelner (Przy drzwiach zamkniętych, 1957; „prawie nieruchomy, mówiący niemal monotonnie, kilkoma gestami i ironiczno-wyrozumiałymi uśmieszkami stworzył niezapomnianą sylwetkę zaświatowego kelnera”), Arnolf (Szkoła żon, 1958; „był rzetelnie śmieszny”) — pisał o obu rolach Roman Wołoszyński; Major (Fantazy, 1959), Horodniczy (Rewizor, 1960), Don Guzman Gąska (Wesele Figara), Damazy Żegota (Pan Damazy) – 1961. 

Od lutego 1962 do końca sezonu 1969/70 był aktorem Teatru im. Słowackiego w Krakowie. Zagrał tu takie role, jak: Hugo (Wesołe kumoszki z Windsoru), Senator (Dziady), Karp (Las; stworzył dowcipny typ lokaja-rezonera) – 1963; Kuruta (Noc listopadowa, 1965), Opiskin (Jego ekscelencja błazen, 1966), Sędzia Klemens Durejko (Pierścień wielkiej damy, 1967; bardzo zabawny, na granicy farsy i groteski, według Bronisława Mamonia), Cześnik i Śmigalski (Zemsta, 1969). Recenzenci szerzej omówili rolę Opiskina, w której elementy komediowe przeplatały się z dramatycznymi; był

odrażający i śmieszny, namaszczony, nadęty jak purchawka, i jak purchawka pusty w środku,

jednak

nieco przerysowany na tle stosowanych w tym przedstawieniu ogólnych środków wyrazu 

(Leonia Jabłonkówna),

oparł tę postać na chamstwie i sprycie. Nic dotarł do dna psychologicznego, a także nie wydobył jej grozy 

(August Grodzicki),

nazbyt wiele wziął z Molierowskiego świętoszka. Za dużo w nim obłudy, za mało złowrogiej siły. Jednak może wpisać tę rolę na dobre karty swojego aktorstwa 

(R. Kosiński). 

Od sezonu 1970/71, do przejścia na emeryturę w 1990, należał do zespołu Starego Teatru, a później do końca życia, współpracował z tą sceną. Występował w głośnych przedstawieniach w reżyserii Konrada Swinarskiego, Jerzego Jarockiego, Andrzeja Wajdy, Krystiana Lupy. Uznanie zdobył pierwszą zagraną tu rolą, Sajetana Tempe w Szewcach (1971): jego bohater był „soczyście narysowany”, choć

może zbyt «pykniczny» i dobrotliwy – szewska pasja nie ogarnia go jakby na serio 

(Józef Kelera);

łączył w sobie sarmacką rubaszność i ludowy prymitywizm 

(Bronisław Mamoń);

jego

robota aktorska była bardzo piękna 

(Zygmunt Greń).

Występował głównie w rolach drugoplanowych, czasem w epizodach, tworząc zawsze postaci wyraziste. Grał też takie role jak: Sylwester (Klik-klak, 1972), Joachim Cielęciewicz (Matka Witkacego, 1972), Bajkow (Dziady, 1973), Prezes (Wyzwolenie, 1974), Pastor Kimball (Opera za trzy grosze, 1977), Król Ignacy (Iwona księżniczka Burgunda, 1978), Prochowicz (Zbrodnia i kara, 1984), Maksimow (Bracia Karamazow, 1990), Stary (Do Damaszku, 1991), Padre Paolo, Arcybiskup i Kardynał Portocarrero (Rękopis znaleziony w Saragossie, 1992), Klown Czwarty (Zatrudnimy starego klowna, 1996), Samwald (Lunatycy, 1998). 

Występował w spektaklach Teatru TV; grał niewielkie role w filmach i serialach telewizyjnych, m.in. Michała Bałuckiego w Z biegiem lat, z biegiem dni (1980).

Bibliografia

Almanach 1999/2000; Dąbrowski: Na deskach t. 3; Jego siła (il.); T. Polski Wrocław 1945–65 (il.); Wołoszyński: W trosce o teatr; Dz. Pol. 1966 nr 53 (R. Kosiński); Gaz. Krak. 1966 nr 60; Odra 1971 nr 10 (J. Kelera); Pam. Teatr. 1985 z. 1–4 s. 295, 298, 327 (il.); Teatr 1966 nr 9 (L. Jabłonkówna); Tyg. Powsz. 1967 nr 28 (B. Mamoń), 1971 (27 VI; B. Mamoń); Życie Warsz. 1966 nr 257 (A. Grodzicki); Akt Zgonu, Arch. USC Kraków; Akta (fot.), ZASP; www.cyfrowemuzeum.stary.pl; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

A. Wasilewski, trzy portrety: G. jako Świstos (Krakowiacy i Górale), tusz, kredka, 1963, jako Miechodmuch (Krakowiacy i Górale), karyk., tusz, kredka, 1963 i jako Wicherkowski (Dom otwarty), karyk., tusz, 1966 – MHKraków; H. Cieślińska-Brzeska: G. w roli (Damy i huzary), tusz, patyk, 1963 – własność autorki; K. Ferster Portret, karyk., rys., repr. Ekran 1973 nr 28; Fot. – Bibl. Jagiell., IS PAN, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.