Osoby

Ur. 26 maja 1962, Szczecin.

Reżyser, dyrektor teatru.

Studiował historię, filozofię i filologię romańską na Uniwersytecie Jagiellońskim, ale nie skończywszy studiów w roku 1983 wyjechał do Paryża, gdzie studiował filozofię, literaturę francuską i języki. W roku 1989 rozpoczął studia na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie, gdzie był m.in. uczniem Krystiana Lupy, który wywarł na niego znaczny wpływ. W roku 1992 uzyskał dyplom na podstawie inscenizacji Auto da fé Eliasa Canettiego, a w następnym roku zadebiutował na scenie profesjonalnej, wystawiając Markizę O Heinricha von Kleista w Starym Teatrze w Krakowie.

Reżyser zwrócił na siebie uwagę inscenizacją Roberto Zucco Bernarda-Marie Koltèsa (Teatr Nowy w Poznaniu, 1995) i spektaklami Szekspirowskimi (Kupiec wenecki, Teatr im. W. Horzycy w Toruniu, 1994 i Zimowa opowieść, Teatr Nowy w Poznaniu, 1997), zaś premiera Elektry Sofoklesa (Teatr Dramatyczny w Warszawie, 1997), której akcje przeniósł w kontekst wojny na Bałkanach została (wraz z Bzikiem tropikalnym Stanisława Ignacego Witkiewicza w reżyserii Grzegorza Jarzyny) uznana za manifest „nowego teatru”. Jednak prawdziwym przełomem okazała się dopiero inscenizacja Poskromienia złośnicy Williama Shakespeare’a (Teatr Dramatyczny w Warszawie, 1998) – gorzka i brutalna, ukazująca proces patriarchalnej tresury i podważająca rzekomą naturalność kategorii płciowych. Kolejne przedstawienia umocniły zarówno artystyczną pozycję Warlikowskiego, jak i jego obraz jako prowokatora śmiało podejmującego tematy tabu, zwłaszcza w sferze seksualności i cielesności. Mimo głośnych skandali – np. słynna scena z inscenizacji Hamleta w Teatrze Rozmaitości, 1999, w której nagi Hamlet (Jacek Poniedziałek) rozmawia z matką (Stanisława Celińska) – bardzo szybo doceniono kunszt artystyczny, odwagę myślową i niejednoznaczność prac Warlikowskiego.

Za najważniejsze przedstawienie tego okresu uznaje się Oczyszczonych Sary Kane (Teatr Rozmaitości w koprodukcji z Wrocławskim Teatrem Współczesnym i Teatrem Polskim w Poznaniu, 2001) – spektakl, który przekraczał granice cielesnego i seksualnego tabu, ale jednocześnie daleko wykraczał poza obyczajową prowokację, zdobywając ogromne uznanie sceniczną poezją i głębią egzystencjalnej refleksji, daleką od stereotypowych sądów o „brutalistach”.

Kto przygląda się genialnemu rozbłyskowi teatru Krzysztofa Warlikowskiego, wie, że ten reżyser buduje swój teatr w głębokim mroku, na krawędzi otchłani, za którą nie można już formułować żadnych pytań w ludzkim języku. Piotr Gruszczyński „Ojcobójcy”

Pozycję Warlikowskiego jako najważniejszego reżysera pokolenia potwierdziły kolejne spektakle zrealizowane na scenie Rozmaitości: Bachantki Eurypidesa (2001), Burza Williama Shakespeare’a (2003), Dybuk na podstawie dramatu Szymona An-skiego i opowiadania Hanny Krall (koprodukcja z Wrocławskim Teatrem Współczesnym i Festival d’Avignon, 2003), uznany za arcydzieło Krum Hanocha Levina (2005, koprodukcja z Narodowym Starym Teatrem w Krakowie) oraz Anioły w Ameryce Tony’ego Kushnera (2007). Spektakle te Warlikowski zrealizował z ekipą stałych współpracowników (dramaturg Piotr Gruszczyński, scenografia Małgorzata Szcześniak; aktorzy: Stanisława Celińska, Magdalena Cielecka, Małgorzata Hajewska-Krzysztofik, Andrzej Chyra, Jacek Poniedziałek), tworzących zespół, otwarty zarówno na zmiany w składzie, jak i na działania poszczególnych członków poza projektami realizowanymi przez Warlikowskiego. Dążąc do zapewnienia jak najlepszych warunków pracy i źródeł finansowania swoich coraz bardziej rozbudowanych i skomplikowanych przedstawień, reżyser korzystał często ze wsparcia międzynarodowych festiwali, których jest stałym gościem, ale szukał też możliwości zapewnienia sobie stałej bazy. Stał się nią Nowy Teatr w Warszawie, powołany do życia oficjalnie w roku 2008, ale do 2015 działający w zasadzie bez stałej siedziby (kolejne premiery prezentowano w wynajętych salach).

Począwszy od roku 2009 Warlikowski przygotowuje autorskie przedstawienia, których scenariusze powstają na drodze montażu wielu tekstów. Łączone i zderzane ze sobą, tworzą one gęstą sieć odwołań, pozwalającą na dramatyczne rozegranie złożonych problemów i traum, indywidualnych i zbiorowych. Mistrzowskim przykładem tej strategii artystycznej była podejmująca problematykę Zagłady i pamięci o niej (A)pollonia, w której wykorzystano m.in. fragmenty tragedii Ajschylosa (Oresteja) i Eurypidesa (m.in. Alkestis) oraz opowiadania Pola Hanny Krall (Nowy Teatr, 2009). Kolejne spektakle o podobnej konstrukcji to Koniec (Nowy Teatr, 2010), wykorzystujący scenariusz Bernarda-Marie Koltèsa Nickel Stuff, Proces Franza Kafki i fragmenty powieści Elizabeth Costello Johna Maxwella Coetzeego, Opowieści afrykańskie według Szekspira (Nowy Teatr, 2011), łączące trzy dramaty Williama Shakespeare’a – Króla Leara, Kupca weneckiego i Otella z fragmentami powieści Coetzeego Lato, opowiadaniem Biała Maria Hanny Krall i monologami Wajdiego Mouawada, oraz Kabaret warszawski (2012), w którym wykorzystano bardzo wiele tekstów dotyczących Republiki Weimarskiej i Nowego Jorku po 11 IX 2001 (m.in. wspomnienia Justina Vivien Bonda i scenariusz filmu Shortbus Johna Camerona Mitchella).

Ponadto w Nowym Teatrze Warlikowski przygotował autorskie inscenizacje Tramwaju zwanego pożądaniem Tennessee Williamsa (Tramwaj, 2010) i W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta (Francuzi, 2015).

Od końca lat 90. Warlikowski reżyseruje regularnie w teatrach zagranicznych: w Niemczech (m.in. Ludwik. Śmierć króla w Kammerspiele w Hamburgu, 1994; Wieczór Trzech Króli, 1999 i Burza Shakespeare’a w Staatstheater w Stuttgarcie, 2000; W poszukiwaniu straconego czasu Prousta, Staatstheater w Bonn, 2002; Makbet, Staatstheater w Hanowerze, 2004), Chorwacji (Zachodnie wybrzeże Koltésa, 1998 i Bachantki Eurypidesa, 2001 w Teatrze im. B. Gaveli w Zagrzebiu), Francji (Sen nocy letniej Shakespeare’a w Théâtre National de Nice, 2003), Holandii (Mówiąc językami Andrew Bovella, 2004 i Madame de Sade Yukio Mishimy, 2006 w Toneelgroep w Amsterdamie) i Włoszech (Perykles Shakespeare’a w Piccolo Teatro di Milano, 1998). Międzynarodowe uznanie przyniosły też Warlikowskiemu prace operowe, m.in. w Operze Paryskiej (Ifigenia w Taurydzie Christopha Willibalda Glucka, 2006; Sprawa Makropoulosa Leoša Janačka, 2007), w Bayerische Staatsoper w Monachium (Eugeniusz Oniegin Piotra Czajkowskiego, 2007; Kobieta bez cienia Richarda Straussa, 2013), w Opéra Bastille w Paryżu (Parsifal Richarda Wagnera, 2008; Król Roger Karola Szymanowskiego, 2009), Théâtre La Monnaie w Brukseli (Medea Luigi Cherubiniego, 2008; Makbet Giuseppe Verdiego, 2010; Lulu Albana Berga, 2012; Don Giovanni Wolfganga Amadeusza Mozarta, 2014).

Dariusz Kosiński

Mówiona encyklopedia teatru polskiego