Scenografia

GAJEWSKI Karol (3 XI 1896 Warszawa - 1 IV 1969 Bydgoszcz), scenograf. Był synem stolarza Piotra Marcelego G. i Stanisławy z domu Szulc, mężem Marii Maciejskiej, ojcem dyr. teatru Jana Gajewskiego. W 1913 po ukończeniu szkoły realnej, wstąpił do Warsz. Szkoły Rysunkowej; jednocześnie pracował jako rysownik w wytwórni witraży. W grudniu 1914 wstąpił ochotniczo do armii rosyjskiej. W dniu 24 X 1916 w Borysowie ożenił się z Marią Maciejską, siostrą Czerwonego Krzyża. W listopa­dzie 1917, zwolniony z wojska z powodu złego stanu zdrowia, zamieszkał w Żytomierzu, pracował jako kontroler widowisk, a nast. dekorator w t. miejskim i t. letnim Arkadia. W 1918 wrócił z ro­dziną do Warszawy i pracował jako urzędnik w Min. Pracy i Opieki Społecznej (do sierpnia 1923); od czerwca 1919 do kwietnia 1921 służył w Wojsku Pol. jako kapral sanitarny w I pułku telegraficznym. Od 18 IX 1923 został przyjęty na stanowisko artysty malarza i kier. pracowni dekoratorskiej w T. Pol­skim w Warszawie; "systematyczna niewypłacalność poborów" zmusiła go do zerwania umowy 11 XI 1931. Od grudnia 1931 do 31 VIII 1934 był sce­nografem i kier. pracowni malarskich w warsz. T. Narodowym, Nowym i Letnim (m.in. scenografia "U mety", 1933). Za czynne poparcie latem 1934 strajku personelu technicznego tych scen, nie został zaangażowany przez kierownictwo TKKT. Na pocz. sez. 1934/35 (wrzesień-październik 1934) opracował scenografię trzech przedstawień w T. Ateneum ("Ułani księcia Józefa", "Pani X" i "Mecz małżeński"). Potem, do 1937 zajmował się malarstwem sztalu­gowym, a także witrażownictwem, polichromią, pla­styką użytkową w handlu. W sez. 1937/38 i 1938/39 był zaangażowany jako scenograf w T. im. Sło­wackiego w Krakowie; do wybuchu wojny zapro­jektował kilkanaście scenografii, m.in. do "Kajusa Cezara Kaliguli" K. H. Rostworowskiego i "Gałązki rozmarynu" (1937), "Ormianina z Bejrutu" i "Tempe­ramentów" (1938), "Szkarłatnych róż" i "Zaczarowanego koła" (1939). W czasie okupacji niem. pracował jako malarz wykonawca w oficjalnym Staatstheater mie­szczącym się w gmachu T. im. Słowackiego. W 1945, po wznowieniu działalności T. im. Słowa­ckiego, wrócił tu na stanowisko scenografa. (Dwu­krotnie w tym czasie wyjeżdżał do Niemiec, gdzie odnalazł i rewindykował wywiezione mienie teatru.) Na scenie tej projektował scenografię do "Zemsty" (22 III 1945), nast. m.in. do "Dam i huzarów", "Rosjan", "Skiza", a w sez. 1945/46 m.in. do "Panny Maliczewskiej", "Skamieniałego lasu", "Pana Damazego"; ponad­to współpracował z krak. T. Powszechnym im. Żoł­nierza Pol. ("Moralność pani Dulskiej", 1945) i T. Kameralnym TUR ("Świerszcz za kominem", 1946). Od sez. 1946/47 był scenografem Miejskich T. Dra­matycznych w Krakowie i poza T. im. Słowackiego, pracował też w Starym T. (1947: "Ich czworo", "Mie­szczanie"). Dla krak. Opery Towarzystwa Przyjaciół Opery zaprojektował kostiumy do "Halki" (1946), dla T. Powszechnego TUR scenografię "Klubu kawale­rów" (1948). Współpracował przy realizacji na krak. scenach projektów K. Frycza i A. Pronaszki. Go­ścinnie opracował scenografie: "Madame Butterfly" w Operze Katowickiej w Bytomiu (1947), "Szklanki wody" w T. Wybrzeże w Gdańsku (1949). Do 31 I 1951 był na etacie w T. im. Słowackiego, ale już od jesieni 1949 należał do kierownictwa artyst. i pedag. Studia Operowego przy Filharmonii Bał­tyckiej w Gdańsku i współpracował przy orga­nizowaniu późniejszej Opery Bałtyckiej. Opracował tu scenografię pierwszych przedstawień, m.in. w 1950 - "Eugeniusza Oniegina", "Strasznego dworu"; nadal współpracował z Operą Bałtycką w 1951 (m.in. "Madame Butterfly", "Sprzedana narzeczona") i 1952 (m.in. "Wesele w Ojcowie", "Trzewiczki", "Wesele Figara"). Jednocześnie, od 1950 do maja 1954 był scenografem Opery Śląskiej w Bytomiu; wystawił tu w 1951 "Casanovę" i "Rusałkę", a nast. te same opery, co w Gdańsku oraz "Hrabinę" (1953). Współ­pracował w tym okresie z T. Wielkim w Poznaniu ("Śnieżynka", 1951) i T. Ziemi Pomorskiej w Toruniu (1951 - "Niemcy", 1953 - "Wesele Figara"). Od maja 1954 stale pracował w Bydgoszczy i Toruniu (pocz. w T. Ziemi Pomorskiej, od 1960 w T. Dra­matycznych). W Toruniu był na etacie do końca sez. 1960/61, w Bydgoszczy do 30 IX 1964. Jed­nocześnie był scenografem opery i operetki bydgo­skiej (Studia Operowego, T. Muzycznego), a w 1955 i 1956 także T. Popularnego w Grudziądzu. Na Pomorzu powstało najwięcej jego prac, z których najważniejsze to w Toruniu: "Kartofel", "Księżniczka Turandot" (1959), "Kleopatra" L. H. Morstina (1960), w Bydgoszczy: "Zbójcy", "Otello" (1955), "Wesele" (1958), "Pierwszy dzień wolności" (1960), "Cyd" (1961), "Po­skromienie złośnicy", "Śluby panieńskie" (1962), "Dzie­wiąty sprawiedliwy" (1963). Na bydgoskiej scenie muz. projektował scenografie do oper, operetek i baletów, m.in. do "Barona cygańskiego" (1957), "Lakme", "Opowieści Hoffmanna" (1959), "Widm" (1962), "Króla wichrów" (1963), "Carmen" (1964) oraz m.in. do "Strasznego dworu", "Hrabiny", "Halki", "Madame But­terfly", które opracował na nowo. Od 1 I 1965 przeszedł na emeryturę. Gościnnie projektował też scenografię w innych miastach: Warszawie ("Dama pikowa", 1955), Kaliszu ("Romeo i Julia", 1956), Gdań­sku ("Rycerskość wieśniacza", Opera Bałtycka 1957), Rzeszowie ("Otello" - 1958, "Ruchome piaski", "Jegor Bułyczow i inni" - 1963), Zielonej Górze ("Kaprys", "Prawo męża", "Słoneczniki" - 1964, "Skiz", "Igraszki trafu i miłości" - 1966). W 1948 zaprojektował dek. do "Strasznego dworu" wystawionego w Bernie. W okresie międzywojennym był wg S. Marczaka-Oborskiego "wytrawnym scenografem-rzemieślnikiem". Usamodzielnił się i uzyskał własny styl po II wojnie świat.; jego prace scenograficzne, reali­styczne, oparte na tradycyjnej konwencji, wyróżnia­ły się dobrym smakiem i znajomością przedstawia­nej epoki. Szczególnym uznaniem cieszyła się jego twórczość dla t. Muzycznego. Bibl.: Almanach 1968/69; Fredro na scenie; Jankowski, Misioray; Krasiński: Teatr Jaracza; Marczak-Oborski: Teatr 1918-39; Sto lat Starego Teatru; Strzelecki: Plastyka teatr.; Świtała; A. Woycicki: 75 lat T. im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Kraków 1969; Gaz. Toruńska 1965 nr 41; Pomorze 1969 nr 10 (il.); Akta i kartoteki, ZASP; Akta, T. Polski Bydgoszcz; Nota biograficzna opracowana wg relacji żony i syna G. przez A. J. Markiewicza, materiały SAP w IS PAN; Programy, IS PAN. Ikon.: Fot. - IS PAN. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994