Scenografia

Zofia de Ines-Lewczuk, Zofia de Ines
ur. 15 maja 1947, Rybnik

Scenografka. Autorka ponad dwustu scenografii i kostiumów dla teatru dramatycznego, opery, baletu, pantomimy, telewizji i filmu.

Ukończyła Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej (1972), a następnie Studium Scenografii w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (dyplom 1975). W tym samym roku debiutowała scenografią do sztuki Tadeusza Różewicza Białe małżeństwo w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu, kierowanym przez Kazimierza Brauna. Początkowo była etatowo związana z teatrami jako scenograf, ale od połowy lat 80. pracuje z wieloma reżyserami na różnych scenach. Ważne dla jej artystycznego rozwoju stały się twórcze spotkania z takimi reżyserami, jak wspomniany już Kazimierz Braun, Krzysztof Babicki, Henryk Baranowski, Adam Hanuszkiewicz, Jerzy Jarocki, Maciej Prus, Marek Weiss-Grzesiński i Krzysztof Zaleski. Na scenach dramatycznych projektowała scenografię do bardzo różnorodnego repertuaru: od Williama Shakespeare’a po Jeana Geneta i Tadeusza Różewicza, jednak szczególnie ceniono jej synkretyczne kostiumy do sztuk klasycznych, Fredry, Molière’a czy Kleista. Już w swoich wczesnych pracach łączyła wielką dyscyplinę w myśleniu o przestrzeni scenicznej z oryginalną wyobraźnią, dającą o sobie znać w kreowaniu kostiumu, szczególnie kobiecego, który często zaskakiwał „śmiałością skojarzeń i symboliki erotycznej” [Osterloff 1991, s. 27].

W dorobku artystki ważnie miejsce zajmuje współpraca z teatrami niedramatycznymi. Przez wiele lat pracowała z twórcą polskiego teatru pantomimy Henrykiem Tomaszewskim, z którym zrealizowała we Wrocławiu Rycerzy króla Artura (1981), Syna marnotrawnego (1984) i Sen nocy letniej (1986). W Bonn wystawili wspólnie Orfeusza i Eurydykę Christopha Glücka (1981).

Zofia de Ines współpracowała też z Polskim Teatrem Tańca Ewy Wycichowskiej, gdzie eksperymentowała z kostiumem eksponującym ciało aktora w ruchu, współgrającym nie tylko z jego fizycznością, lecz przede wszystkim z osobowością (Symfonia Koncertująca Es-Dur, 1990; Przypadki pana von K., 2005).

Z zespołem Teatru Ekspresji Wojciecha Misiury zrealizowała oryginalne widowisko autorskie pt. Idole perwersji (1991), w którym „rozerotyzowanym” kostiumem kreowała postaci, m.in. poprzez odwracanie znaków płci. „Silnie nacechowane płciowo stroje de Ines, tworząc niejednoznaczne, niestabilne tożsamości postaci wyraźnie wskazują na wymienność ról genderowych i obnażają subwersywność płci” [Dąbek-Derda 2007].

Podobne rozwiązania stosowała w pracach dla Teatru Akne Zofii Kalińskiej (Pokojówki Jeana Geneta, 1989; Plaisirs d’amour, 1990; Wyprzedaż kobiet demonicznych, 1996).

Zofia de Ines tworzyła dla większości scen operowych w Polsce. Znakomite rezultaty artystyczne osiągnęła z reżyserem Krzysztofem Nazarem; zrealizowali wspólnie Ubu króla (1993, Opera i Operetka Krakowska) i Czarną maskę Krzysztofa Pendereckiego (1998, Opera i Operetka Krakowska), Damę pikową Piotra Czajkowskiego (Opera Krakowska, 2008), Traviatę Giuseppe Verdiego (Opera Krakowska, 2011). Wielokrotnie pracowała w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej w Warszawie. Zaprojektowała scenografię do Fausta Charles’a Gounoda (1994), a także Wieczoru baletowego w choreografii Antala Fodora (Rossiniana, Bolero, Carmina Burana, 1995). W 2001 roku przygotowała dekoracje (wraz ze Sławomirem Lewczukiem) i kostiumy do Strasznego dworu Stanisława Moniuszki w reżyserii Mikołaja Grabowskiego, w 2007 scenografię spektaklu W krainie czarodziejskiego fletu Wolfganga Amadeusza Mozarta, a w 2008 kostiumy do przedstawienia Magiczny Doremik Marty Ptaszyńskiej.

Indywidualne wystawy jej projektów scenograficznych prezentowane były m.in. w Paryżu i Darmstadt. Uczestniczyła też w kilku wystawach międzynarodowych w kraju i za granicą. Znana jest ze swych prac w Danii, Hiszpanii, Niemczech, USA, Wielkiej Brytanii i wielu innych krajach, do których docierały polskie teatry z jej pracami scenograficznymi.

W ostatnich latach stworzyła oryginalne kostiumy – komponowane bezpośrednio na ciele aktorów (a nie w pracowni krawieckiej na manekinie) – do spektakli Leszka Mądzika, m.in. do Antygony Sofoklesa w Teatrze Miejskim im. Witolda Gombrowicza w Gdyni (2012) i opery Cavaleria rusticana Piera Mascagniego w Teatrze Wielkim im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu (2015). „Pracując nad kostiumem dla teatru Leszka Mądzika trzeba pracować nad fakturą, bo w jego teatrze nie ma pełnego światła. Drapowanie, gniecenie, to ważne czynności, ponieważ światło pięknie rozprasza się na krawędziach. To jest poezja. Należy odejść od kostiumu współczesnego. Brak tu spodni, butów, jakiegokolwiek elementu, który mógłby sugerować jakiś konkretny czas (…) kostium to przede wszystkim bryła” – mówiła w związku z tym artystka [„Antygona”].

Barbara Osterloff

Bibliografia

• „Antygona” Sofoklesa w wizji Leszka Mądzika: culture.pl;
• de Ines, Zofia: Metamorphoses of Characters, w: The Magic of Theatrical Space, Poland: PQ 95, Prague Quadrennial of Theatre Design and Architecture, 26 June–16 July 1995, ed. by Agnieszka Koecher-Hensel, Halina Kasjaniuk, Prague 1995;
• Dąbek-Derda, Ewa: Między życiem i śmiercią kostiumu, „Opcje” 2007, nr 3 [wersja cyfrowa];
• Dąbek-Derda, Ewa: Zofii de Ines fantazmaty kobiecości, w: Ciało, płeć, pożądanie: tożsamość seksualna i tożsamość płci w polskim dramacie i teatrze, red. Agata Adamiecka-Sitek, Instytut Teatralny, Warszawa 2008;
• Osterloff, Barbara: Zofia de Ines Lewczuk, w: Polska plastyka teatralna. Ostatnia dekada, red. Barbara Osterloff i Agnieszka Koecher-Hensel, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Centrum Sztuki Studio, Warszawa 1991.