Scenografia

FRYCZ Karol (29 marca 1877 Cieszkowy woj. kieleckie – 30 sierpnia 1963 Kraków),

scenograf, reżyser, dyrektor teatru.

Był synem Kazimierza Frycza i Heleny z Trzetrzewińskich.

Uczył się w gimnazjum św. Anny w Krakowie oraz w Bochni, gdzie zdał maturę. Następnie dwa lata studiował architekturę na Politechnice w Monachium (1896–98). Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie ukończył ze złotym medalem w 1902; studiował malarstwo u Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera i Leona Wyczółkowskiego, uczęszczając jednocześnie na wydział historii sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1902–04 kontynuował studia w Wiedniu w Kunstgewerbeschule pod kierunkiem Alfreda Rollera, 1904/05 w Académie Julian w Paryżu i w szkole Williama Morrisa w Londynie (u Huberta Herkommera).

W 1905 rozpoczął działalność scenograficzną dla kabaretu Zielony Balonik. W tym czasie (aż do 1912) działał także we władzach towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana”. W 1906 debiutował jako scenograf w teatrze krakowskim dekoracjami do Pelleasa i Melisandy. W 1906/07 wykonał dekorację sali teatratralnej w teatrze Figliki Arnolda Szyfmana oraz dekoracje do Księcia Niezłomnego, Beatryks Cenci, Ślubów panieńskich i innych. W 1907 projektował ozdoby krypty na Skałce i dekoracje miasta w czasie uroczystości pogrzebowych Stanisława Wyspiańskiego. W 1908–12 wykonał szereg prac z zakresu dekoracji wnętrz, polichromii w wielu kościołach, pałacach, kawiarniach (m.in. Jamy Michalikowej w Krakowie). Rok 1912 spędził w Afryce.

Od stycznia 1913 współpracował z Teatrem Polskim w Warszawie. Do najciekawszych jego prac z tego okresu zaliczyć należy opracowanie plastyczne Irydiona (premiera 29 stycznia 1913), Balladyny, Burzy Williama Shakespeare’a, Grzegorza Dyndały, Lekarza mimo woli. Od września 1913 do lutego 1914 przebywał w Afryce. W czasie I wojny światowej pracował nad renowacją zabytków Sandomierza.

W 1919–21 przebywał na Dalekim Wschodzie jako radca kulturalny polskiego poselstwa w Tokio oraz attaché kulturalny przy komisarzu RP na Syberii. Wykładał wtedy na wyższych uczelniach: w Tokio, Kioto i Osaka. W 1921 powrócił do kraju i rozpoczął pracę w Tearze Polskim i Małym, w 1931–33 współpracował także z Teatrem Narodowym; w 1933–35 był scenografem w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie. W 1926 wykonał oprawę plastyczną dla dwu utworów granych w paryskim Théâtre Ambigu. W 1935 objął dyrekcję Teatru im. Słowackiego w Krakowie i pełnił ją do 1939 (otwarcie sezonu odbyło się 2 września 1935 przedstawieniem Wychowanki w reżyserii Frycza).

II wojnę światową spędził w Krakowie pracując w Muzeum Czapskich. W 1945/46 został ponownie dyrektorem Teatru im. Słowackiego w Krakowie (otwarcie sezonu odbyło się 19 lutego 1945 przedstawieniem Przepióreczki). Od 1930, z przerwą wojenną, był profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Od 1946 pracował jako scenograf, przede wszystkim w teatrach krakowskich, ale także w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Katowicach, Szczecinie i innych miastach polskich.

Debiutem reżyserskim Frycza była Ziemia nieludzka (1923). Od tego czasu reżyserował szereg przedstawień, m.in. Henryka IV, Pannę Maliczewską. Do najciekawszych jego prac scenograficznych należały: Książę Niezłomny (1906), Krakowiacy i Górale Jana Nepomucena Kamińskiego (1913), Wyzwolenie (1916), Pan de Pourceaugnac (1918), Nie-boska komedia (1919), Hamlet (1922 i 1947), Wesele Figara (1922 i 1937), Pan Jowialski (1923), Sen nocy letniej (1923), Cyrano de Bergerac (1924), Świętoszek (1925 i 1946), Otello (1925), Wariat i zakonnica (1926), Sługa dwu panów (1927), Juliusz Cezar (1928), Wielki kram (1929), Krakowiacy i Górale Wojciecha Bogusławskiego (1929), Volpone (1930), Wesele (1932), Lilla Weneda (1935), Wielki Fryderyk (1936), Złota Czaszka (1936), Tragedia o polskim Scylurusie (1936), Mizantrop (1939), Powrót syna marnotrawnego (1947), Mazepa (1949). Ostatnimi pracami Frycza dla teatru były scenografie Pana Jowialskiego (1959) i baletu Giselle (1960).

W 1957 otrzymał godność honorowego dyrektora Teatru im. Słowackiego w Krakowie z okazji pięćdziesięciolecia pracy na scenach polskich. Od 1 października 1960 przeszedł na emeryturę.

Frycz rozpoczął od secesji, przetworzył jej formy dla teatru, stał się znakomitym stylizatorem. Wprowadził do teatru polskiego nowy, zupełnie odrębny od stosowanego w wieku XIX typ dekoracji trójwymiarowej, która odtąd stała się w naszym teatrze powszechna.

W swoich pracach scenograficznych świetnie oddawał klimat rozmaitych epok. Był pełnym kultury znawcą sztuki, twórcą historycznego kostiumu (specjalnie molierowskiego), opartego na wnikliwych badaniach źródłowych, wychowawcą scenografów polskich, jednym z pierwszych we współczesnym tego słowa znaczeniu scenografów w naszym teatrze.

W 1952 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia. Pośmiertnie wydano tom jego artykułów o teatrze i sztuce (Warszawa 1967).

Bibliografia

EdS V; Frycz: O teatrze, Karola Frycza twórczość teatralna, Wystawa w Muzeum Teatralnym, Warszawa 2 IX-15 listopada 1970 (il., ikon.); A. Grzymała-Siedlecki: Na orbicie Melpomeny, Warszawa 1966 s. 331–346; Sprawozdanie T. im. Słowackiego w Krakowie pod dyr. Karola Frycza za pierwszy kwartał działalności w r. 1945; Strzelecki: Plastyka teatralna; J. Wiktor: Rozmowy pod kolorowym parasolem, Kraków 1965; Pam. teatr. 1952 z. 2/3 (il.), 1970 z. 1/2 (H. Kajzar; tu il.).

Ikonografia

W. Długosz: Portret, olej. – T. im. Słowackiego, Kraków; K. Frycz: Autokarykatura, rys., 1905 – MTWarszawa; J. Kassarab: Portret, olej – MHKraków; K. Frycz: Autoportret, rys. – MTWarszawa; K. Sichulski: Portrety, rys., karyk. – T. im. Słowackiego Kraków, MN Warszawa; Fot. – MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Zachowano konwencję bibliograficzną i skróty używane w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

• Frycz Karol, O teatrze i sztuce, wybrał i wstępem opatrzył Alfred Woycicki, Warszawa 1967
• Starzyńska-Majsak Małgorzata, Krakowska działalność Karola Frycza w latach 1930-1939, „Pamiętnik Teatralny“ 1999 z. 3/4 s. 156-213
• Gaweł Łukasz, Powojenne krakowskie prace scenograficzne Karola Frycza, „Pamiętnik Teatralny“ 1999 z. 3/4 s. 214-232
• Kuchtówna Lidia, Karol Frycz, Warszawa 2004
• Kameleonowy Karol Frycz, [katalog wystawy w Muzeum Teatralnym w Warszawie; koncepcja i opracowanie: Monika Chudzikowska; redakcje Patryk Kencki], Warszawa 2008
• Frycz Karol, Z podróży, opracowanie i wstęp Lidia Kuchtówna, Warszawa 2012
• Poskuta-Włodek Diana, Dzieje teatru w Krakowie 1918–1939. Zawodowe teatry dramatyczne, Kraków 2012
• Listy Karola Frycza, wybór i opracowanie Lidia Kuchtówna, Warszawa 2014

Mówiona encyklopedia teatru polskiego