Osoby

ur. 5 lutego 1945, Bartoszowiny na Kielecczyźnie - zm. 19 marca 2025, Lublin

Jeden z najwybitniejszych i najwszechstronniejszych artystów teatru plastycznego i teatru autorskiego w Polsce.

Ukończył Liceum Plastyczne w Kielcach. Z teatrem zetknął się jako student historii sztuki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie najpierw współpracował z Teatrem Akademickim KUL przy realizacji spektakli reżyserowanych m.in. przez Irenę Byrską (Wanda Norwida, 1967) i Mieczysława Kotlarczyka (Amor Divinus – Tryptyk Staropolski, 1968), następnie zaś współinicjował założenie zespołu, który przyjął nazwę Scena Plastyczna KUL (1969).

Pierwszą premierą tej sceny było przedstawienie Ecce Homo według scenariusza Mądzika i z jego scenografią (1970). W roku 1971 powstały Narodzenia (temat biblijnego wygnaniu z raju), a następnie: Wieczerza (1972), Włókna (1973), Ikar (1974), Piętno (1975), Zielnik (1976), Wilgoć (1978), Wędrowne (1980), Brzeg (1983), Pętanie (1986), Wrota (1989), Tchnienie (1992), Szczelina (1994), Kir (1997), Całun (2000), Odchodzi (2003), Bruzda (2006), Przejście (2010) i Lustro (2013). Poczynając od Wieczerzy Mądzik był nie tylko autorem scenariuszy i scenografii, lecz także reżyserem poszukującym nowej funkcji plastyki w teatrze i  tworzącym własny sceniczny język narracji plastycznej, całkowicie niezależny od wpływów teatralnych gatunków i konwencji, a także mód. Jego afabularne spektakle od początku obywały się bez słów, lecz nie należały do teatru pantomimy (choć istniały wówczas w Polsce liczne jej odmiany). Były to fascynujące „seanse autonomicznych form plastycznych”, których znaczenia rodziły się z działań aktorów i ruchów przedmiotów oraz materii plastycznych, zawsze wyłaniających się z ciemności. Te konkretne, namacalnie materialne, a jednocześnie symboliczne obrazy i symboliczne sylwetki (m.in. kukły, manekiny) lub przedmioty stawały się łącznikiem pomiędzy światem widzialnym i niewidzialnym, znakami Absolutu i transcendencji, budującymi metafizyczne sensy spektakli. Mądzik sam opracowywał elementy plastyczne oraz nadzorował ich wykonanie; sam też tworzył architekturę przestrzeni, inną dla każdego spektaklu, łamiąc przy tym wszelkie bariery pomiędzy sceną i widownią (zazwyczaj kameralną, w której widz miał silnie odczuwać kontakt zmysłowy z kreowaną rzeczywistością i z „naturalnymi” jej elementami, jak np. woda czy ziemia). Reżyserował też światło – kierował jego natężeniem w spektaklach na żywo, podobnie jak natężeniem muzyki i dźwięku. Również aktorzy byli całkowicie posłusznymi instrumentami w jego rękach, pozostając dla widzów anonimowymi wykonawcami. Angażował ich spośród amatorów, studentów KUL-u, toteż skład zespołu nigdy nie był stały i trwały.

Autorski teatr Mądzika, znany także w Europie i świecie, nazywany bywa „filozoficznym”, „metafizycznym” lub „kosmicznym”, ponieważ jego twórca od lat skupia się na esencji bytu ludzkiego, ujętego w formułę „życia ku śmierci”. Według Ireny Sławińskiej jest to teatr „egzystencjalizmu religijnego, a ściślej: chrześcijańskiego”, otwierający perspektywę nadziei. Rzeczywistość spektakli Mądzika, artysty „myślącego obrazami”, jak mówi on sam, jest „najgłębiej ludzka. Na jej treść składają się namiętności i stany egzystencjalne, których człowiek nie zawsze jest świadom i z którymi jego rozum nie zawsze daje sobie radę: miłość, wiara, świętość, przerażenie, poczucie skończoności, śmierć” („Teatr” 1983 nr 6). Fascynacja czasem i przemijaniem, rozkładem i zniszczeniem, tak mocno obecna w teatrze Mądzika, jest też zapisana w fotografiach i grafikach artysty, eksponowanych głównie na indywidualnych wystawach poczynając od lat dziewięćdziesiątych XX wieku.

Leszek Mądzik współpracuje też jako scenograf i reżyser z teatrami w Polsce i za granicą. W ostatnich latach wystawił m.in. Makbeta w Lublinie, Antygonę w Gdyni, Zuzannę i starców we Wrocławskim Teatrze Pantomimy i operę Cavaleria rusticana w Poznaniu. Jest profesorem warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Barbara Osterloff

Bibliografia

• Artes Liberales. Teatr – sztuka – media. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Leszkowi Mądzikowi, red. Stanisław Fel i in., Wydawnictwo KUL, Lublin 2018